تدوین سند هوش مصنوعی باید مبتنی بر تمدن نوین اسلامی باشد/ پیش بینی بودجه 5 همتی برای هزینه در هوش مصنوعی

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری مولیکس؛ جمهوری اسلامی ایران در افق 1412 هجری شمسی با هدف استقرار تمدن نوین اسلامی و با برخورداری از زیست بوم هوش مصنوعی پیشرفته و نوآور مبتنی بر اصول و ارزش ها و اتکا بر قابلیت ها و توانمندی های ملی و بهره گیری هوشمندانه از تعاملات جهانی بین 10 کشور پیشروی هوش مصنوعی دنیا قرار دارد و با استفاده از آن در حکمرانی موضوعات کلان کشور، ثروت آفرینی، ارزش آفرینی و رفاه و امنیت، بیشترین پیشرفت را ایجاد می کند در این مسیر تدوین سند هوش مصنوعی در دستور کار این شوراست و برای اینکه درباره جوانب تدوین این سند و بررسی وضعیت برخی از کشورها اطلاعاتی کسب کنیم با طاووسی، مدیر فناوری های نوظهور دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

مولیکس: وضعیت کشورهای جهان و منطقه در حوزه هوش مصنوعی به چه صورتی است و اینکه چه برنامه هایی را برای خودشان در نظر دارند؟

طاووسی: در حال حاضر در اتحادیه اروپا بیش از 70 کشور برنامه مدون طولانی مدت در حوزه هوش مصنوعی دارند و به طورجدی در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند و در کنار سند و مصوبات و چشم اندازی که دارند فعالیت اجرایی منظم و مدون هم انجام می دهند.

مولیکس: در ایران سیاستگذاری در حوزه هوش مصنوعی از چه زمانی آغاز شده است؟

طاووسی: در ایران نیز این فعالیت ها از سال 96 آغاز شده است و از سال 2017 که کشورهای مختلف هم برنامه های مدون خود را کار کردند، فعالیت هایی را داشته ایم اما بحث این است که برنامه هایی اجرایی شده ولی به صورت منسجم و مدون و براساس نقشه راه نبوده است.

باید به صورت متمرکز در برنامه های مدون هوش مصنوعی فعالیت کنیم

اگر بخواهیم کار جمعی در حوزه هوش مصنوعی انجام دهیم (فناوری ای هست که می تواند در بحث های اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی، امنیتی جامعه نقش داشته باشد باید به صورت متمرکز در برنامه های مدونی فعالیت خودمان را متمرکز کنیم) تاکنون فعالیت های زیادی انجام شده است.

معاونت علمی از سال 1396، ستادی را با مضمون هوشمند سازی و هوش مصنوعی تجهیز کرده و فعالیت هایی را انجام داده است، اما برنامه پیش نویس سند هوش مصنوعی به صورت منسجم از سال 1399 تهیه و برای شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است. در این زمینه هماهنگی هایی با ذی نفعان این حوزه انجام شد که به طول انجامید.

باید از سویی یک برنامه منسجم و از سوی دیگر فعالیت های اجرایی در حوزه هوش مصنوعی داشته باشیم. اسناد و قوانین خوبی مصوب شده اما اجرایی نشده و مورد غفلت قرار گرفته است.

اسناد هوش مصنوعی باید قصدیت جمعی داشته باشد

بسیاری از مواقع فعالیت هایی انجام می شود؛ اما به دلیل جسته و گریخته بودن مطالب و اینکه به صورت یک نقشه راه و برنامه صورت نمی گیرد و قصد جمعی ندارد، پیشرفت نمی کند. برای توسعه و پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی باید اسناد و فعالیت های اجرایی و کارهایی را توامان داشته باشیم.

یک سری عقب ماندگی در حوزه هوش مصنوعی داریم که نمی شود برنامه ها را در این خصوص کنار بگذاریم و فقط بر اجرا تمرکز کنیم. برعکس این موضوع نیز صدق می کند و اگر بخواهیم فقط به برنامه بپردازیم و زمان را صرف نوشتن کنیم، از فعالیت عقب می مانیم. این دو کار باید به صورت مکمل یکدیگر انجام شود؛ خوشبختانه این اتفاق خوب در حال انجام است.

سند حوزه هوش مصنوعی در دو سال اخیر با جلسات مختلفی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور ذی نفعان مختلف در بخش دولتی و خصوصی و با حضور بیش از 20 دستگاه و 40 جلسه در این زمینه برگزار شده است.

در جلسات مختلف شورای ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور این موضوع مطرح و نهایی سازی شده است و هم اکنون در دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است. در عین حال بحث های اجرایی حوزه هوش مصنوعی برای اجرایی سازی پیگیری می شود.

خوشبختانه ماده واحده ای توسط رییس جمهور تهیه و تصویب شده است و بر این اساس یک مرکز هوش مصنوعی در کشور داریم که در سند به آن اشاره شده است که به چه شکل فعالیت ها را انجام دهد.

سند حوزه هوش مصنوعی بخش های مختلفی دارد. بخش هایی از این سند مانند بسیاری از اسناد دیگر به تعاریف و مقدمات مرتبط است؛ اما اصل و نقطه تمرکز سند براساس یک تصویر آینده است. متخصصان حوزه هوش مصنوعی یک چشم انداز 10 ساله در آینده در نظر گرفتند.

البته حوزه هوش مصنوعی فقط یک بخش فنی ندارد. چالش های فنی حوزه هوش مصنوعی در سه الی چهار دسته (مثلاً پردازش گرها، دیتا و الگوریتم و پیاده سازی هوش مصنوعی و بحث های فنی و …) تقسیم می شود؛ اما در حوزه اجتماعی بحث های نابرابری داریم که با ورود هوش مصنوعی این نابرابری ها بیشتر می شود.

تاثیر هوش مصنوعی در حوزه امنیتی

هوش مصنوعی در حوزه های فرهنگی از خودبیگانگی انسانی و بی هویتی می تواند ایجاد کند که اگر در مورد آن فکر نکنیم، ممکن است تشدید شود. هوش مصنوعی در حوزه های امنیتی تاثیرات زیادی دارد و می تواند چالش ایجاد کند البته از طرفی فرصت هایی را برای آینده کشور ایجاد می کند.

بخش های مختلف دانشگاهی، وزارتخانه ict و معاونت علمی ریاست جمهوری و سایر دستگاه ها در حوزه هوش مصنوعی در تدوین این سند حضور داشتند. به ویژه بخش خصوصی برای شکل گیری این چشم انداز کمک کرده است و اقداماتی که در ذیل این چشم انداز پیاده سازی می شود، انجام داده است.

قرار بر این است که سند هوش مصنوعی برخلاف اسناد ابلاغی از پایین به بالا تدوین و تصویب شود؛ درصدد هستیم تدوین این سند را با خرد جمعی انجام دهیم. متخصصان حوزه علوم انسانی، حوزه فنی و بخش های دیگر در تدوین این سند حضور داشتند و سعی بر این بود که چالش های حوزه هوش مصنوعی به نوعی در این چشم انداز 10 ساله هوش مصنوعی پاسخ داده شود.

مولیکس: در چشم انداز 10 ساله به چه مواردی دست پیدا کنیم؟

طاووسی: در ابتدا که سند تدوین شد، چشم انداز 5 ساله بود. به دلیل تحولاتی که در این حوزه وجود دارد، سعی شد چشم انداز را 5 ساله تهیه کنیم؛ اما با توجه به نقطه نظر اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و متخصصان حوزه یک چشم انداز 10 ساله یعنی تا سال 1412 برای سند تهیه شده و سعی شده اقدامات و اهداف سند، بلندمدت تر دیده شود. بخش های چشم انداز هوش مصنوعی شامل 4 بخش اصلی می شود.

تصویری که ایجاد می کند یک هدف از جمله تمدن نوین اسلامی دارد. نزدیک به 6 سند ملی در حوزه فناوری داریم که اخیراً برای امنیت غذایی و نانو نوشته شده است. برای مثال، فناوری در حوزه نانو بسیار مهم، کلیدی و راهبردی برای کشور است و بیش از 20 سال است که در این زمینه کار و فعالیت می کند.

متخصصان در این حوزه فعالیت بسیار خوبی دارند که دو نقش کلیدی هم در آینده کشور خواهند داشت؛ اما این فناوری، فناوری برای آبادانی کشور است و در چشم انداز سند نانو آمده که این سند برای آبادانی و تولید ثروت است؛ اما سند هوش مصنوعی مطرح شده سندی با هدف استقرار تمدن نوین اسلامی است، به عبارت دیگر، این سند قصد دارد تمدن ساز باشد.

بیش از 70 کشور به صورت منسجم سند هوش مصنوعی را تدوین کرده اند و در حال اجرا هستند. شواهد نشان می دهد که همه به دنبال این هستند از هوش مصنوعی در جهت حکمرانی، تمدن و منافع متنوع کشورشان استفاده کنند.

بسیاری از کشورها از هوش مصنوعی واهمه دارند

هوش مصنوعی یک فناوری ای نیست که فقط بخش اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار دهد، بلکه بزرگتر است و مربوط به تمدن می شود. هوش مصنوعی فناوری ای است که می تواند بسیاری از تمدن های کوچک را جزء تمدن های بزرگ کند و برعکس برخی از تمدن های بزرگ را به افول بکشاند. به همین دلیل بسیاری از کشورها از این فناوری واهمه دارند.

جایگزینی آمریکا در هوش مصنوعی منجر به ایجاد خطر تمدنی می شود

آمریکا نزدیک به 21 سند در حوزه هوش مصنوعی تصویب کرده که چشم انداز این سند، حفظ پیشرو بودن در این حوزه است، زیرا می داند کشورهای دیگر از جمله چین به دنبال این هستند که در فناوری هوش مصنوعی جایگزین آمریکا شوند.

اگر کشوری بتواند جایگزین آمریکا در حوزه هوش مصنوعی شود، خطر تمدنی ایجاد می شود؛ بنابراین پیشرفت های کشورهای دیگر باید با روش های مختلف کند شود تا آمریکا بتواند پیشرو بودن خود را حفظ کند.

موضوع تمدن سازی حوزه هوش مصنوعی اهمیت ویژه ای دارد که در تصویری که برای حوزه هوش مصنوعی در سند توسط متخصصان تهیه شده به دقت در پیشانی کار آمده است. در این چشم انداز اهداف فرعی گفته شده است و به جای «فناوری» از عبارت «زیست بوم» استفاده کردیم که فراتر از فناوری است.

زیست بوم هوش مصنوعی شامل شبکه انسانی، شبکه سخت افزاری و نرم افزاری، شبکه داده و شبکه ذینفعانی که در این حوزه هستند، می شود، این زیست بوم پویاست و رشد می کند. همچنین به دلیل چالش هایی که در بطن حوزه هوش مصنوعی است، امکان دارد افول پیدا کند.

هوش مصنوعی یک فناوری است که به دلیل ماهیت هوش اعم از هوش انسانی و مصنوعی قابل مهار کردن نیست و بالذاته محسوب می شود.

اگر نتوانیم به درستی هوش مصنوعی را مهار کنیم، باعث اغتشاش می شود و یک سابقه در گذشته دارد، کشورهای صنعتی زمانی که وارد عرصه صنعتی شدند، افراد باهوش و نیروی متخصص خود را به صورت منظم و مسنجم در جهت اهداف و منافع کشور به کار بردند و هوش انسانی را در جهت منافع دخیل کردند.

زیست بوم هوش مصنوعی باید مبتنی بر اصول خاص باشد

اگر کشوری نتواند از هوش انسانی در جهت منافع خودش استفاده کند، به مشکل بر می خورد. همچنین اگر هوش مصنوعی در جهت منافع یک کشور و منافع انسانی استفاده نشود، می تواند منجر به ایجاد چالش های مختلف شود؛ بنابراین زیست بوم هوش مصنوعی باید مبتنی بر یک سری اصول و اهداف باشد.

زیست بوم هوش مصنوعی و نوآور مبتنی بر اصول و ارزش هاست که در سند هوش مصنوعی در قالب 10 ارزش به دقت ذکر شده است. برای مثال، باید مراقب حریم خصوصی و استیلای هوش مصنوعی بر انسان باشیم.

همچنین باید از قدرت هوش مصنوعی برای سیطره بر قدرت انسان ها مراقبت که جزء اصول و ارزش های مذکور در سند است.

موضوع بعدی اتکا بر قابلیت ها و توانمندی های ملی است. برای اینکه این زیست بوم هوش مصنوعی گسترده خودمان را داشته باشیم باید اتکا بر قدرت ها و توانمندی های داخلی داشته باشیم که در اینجا کاملاً ذکر شده و در عین حال بهره گیری هوشمندانه از تعاملات جهانی داشته باشیم.

ایران جزء 10 کشور پیشروی هوش مصنوعی در دنیا قرار دارد

در حال حاضر حوزه هوش مصنوعی و محصولاتی که در این حوزه تهیه می شود توسط یک کشور و کمپانی نیست و با همکاری مجموعه ای از افراد در کشورهای مختلف انجام می شود. این تعاملات باید در تامین زیرساخت داده و نیروی انسانی در حل چالش های حوزه هوش مصنوعی و بین المللی و تدوین استانداردهای بین المللی وجود داشته باشد که در داخل سند به صورت اقدامات ذکر شده است.

حوزه هوش مصنوعی، مولد است. برای مثال، چت جی پی تی جزء هوش مصنوعی های مولد هستند؛ اما هوش مصنوعی که در آینده می آید، جزء هوش مصنوعی تعاملی است. به بیان دیگر، این هوش مصنوعی صحبت می کند، جواب سوالات شما را می دهد، تصاویر را درک می کند، شنوایی و بویایی دارد و بسیاری دیگر از این موارد در این هوش تعبیه می شود. باید در برابر این هوش مصنوعی تعاملی اقداماتی انجام دهیم که در سند ذکر شده است. همچنین جایگاه ما در چشم انداز مشخص است ما باید در بین 10 کشور پیشروی هوش مصنوعی دنیا قرار داشته باشیم. براساس فرمایش مقام معظم رهبری که این فناوری بسیار مهم و راهبردی در آینده جهان است، باید حداقل بین 10 کشور پیشروی هوش مصنوعی دنیا باشیم و در چشم انداز هم به صراحت ذکر شده است.

بخش آخر و بخش چهارم چشم انداز به کاربردها و استفاده هایی که از هوش مصنوعی داریم، بازمی گردد. استفاده از هوش مصنوعی و این زیست بوم در حکمرانی است. یکی از مشکلاتی که امروزه در کشور داریم، بحث حکمرانی است.

ناکارآمدی ها و فسادهایی وجود دارد که هوش مصنوعی در زمینه حکمرانی و موضوعات کلان کشور می تواند کمک کند. موضوعات کلان کشور و اولویت هایی که در این زمینه وجود دارد در سند در قالب 33 اولویت هوش مصنوعی که جزء اولویت های کلان است، ذکر شده است.

برخی از این اولویت ها در حوزه آموزش وپرورش سامانه آموزش هوشمند شخصی سازی شده و معلم مجازی است. بحث بهداشت و درمان، دستیار هوشمند پزشک و پزشکی هوشمند و حکمرانی دولت و خدمات عمومی و هوشمند شدن فرآیند گردش کار اسناد و دفاع امنیتی است که در بخش های مختلف امنیتی باید از هوش مصنوعی استفاده شود.

صنایع، انرژی و سامانه هوشمند مدیریت و پشتیبانی، تامین و نگهداری تجهیزات است. بحث محیط زیست و کشاورزی هوشمند، پایش، پیش بینی و کنترل سامانه آلودگی زیست محیطی به کمک هوش مصنوعی است.

ثروت آفرینی با هوش مصنوعی ممکن می شود

بحث زبان و ادبیات فارسی و مترجم هوشمند عمومی و تخصصی و ربات های گفتگوگر اولویتی دیگر در سند است. فرهنگ ایرانی و تمدن اسلامی و رصد رعایت اخلاق اسلامی است که توسط گروه ها و چهره های مرجع اجتماعی با استفاده از هوش مصنوعی است.

ثروت آفرینی از دیگر موضوعاتی است که هوش مصنوعی می تواند در آن اثرگذار باشد. ارزش آفرینی در کنار ثروتی که ایجاد می شود. بسیاری از فناوری ها، مواردی است که به صورت ریالی قابل محاسبه نیست، بلکه باید به عنوان یک ارزش باشد مثل جان انسان ها. بنابراین هوش مصنوعی در حوزه های سلامت، محیط زیست، رفاه و امنیت  می تواند کمک کننده باشد.

مولیکس: در این سند با چالش هایی مواجه هستیم. برای حل این چالش ها راهکار و راهبردهایی در نظر گرفته شده است که بتوانیم به چشم انداز دست پیدا کنیم؟

طاووسی: بله؛ در سند پس از اینکه چشم انداز مطرح می شود، اهدافی که برای رسیدن به این چشم انداز مطرح شده را کاملاً بیان کرده است. برخی از چالش ها به حوزه نیروی انسانی بر می گردد در این زمینه 7 هدف برای حوزه هوش مصنوعی مطرح می شود. اول؛ توسعه سرمایه انسانی متخصص، متعهد و متناسب با قرار گرفتن در جمع 10 کشور پیشروی جهان است. دوم؛ ارتقا و تامین زیرساخت ها با تاکید بر زیرساخت های حقوقی و مالکیت فکری، زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات و کلان داده و زیرساخت های پردازشی و مدل های بزرگ چندوجهی بومی با رویکرد شتاب دهی به هوش مصنوعی و کاربردسازی آن است. سوم؛ رشد و جهش مداوم تولیدات فکری و تبدیل شدن به قطب تحقیقات هوش مصنوعی منطقه آسیای جنوب غربی با هدف رفع نیازهای کشور و مرجعیت بین المللی در حداقل یکی از شاخه های این حوزه است.

مرکز ملی هوش مصنوعی بازوی پیاده سازی سند هوش مصنوعی در کشور است

چهارم؛ ارتقای نوآوری بر پایه فناوری های بدیع با اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالاست. پنجم؛ ارتقای رقابت پذیری اقتصادی کشور با استفاده از هوش مصنوعی است. ششم؛ نقش آفرینی فعال در تعاملات و همکاری های علمی و هفتم؛ ارتقای کیفیت حکمرانی است.

برای این موارد متناظر شاخص ها و راهبردهایی معرفی شده است و در نهایت ساختاری برای این حوزه گفته شده است که ساختار به مرکز ملی هوش مصنوعی اطلاق می شود. مرکز ملی هوش مصنوعی بازوی پیاده سازی این سند به کمک تمامی دستگاه ها، بخش خصوصی و ذینفعان این حوزه است. خوشبختانه منابع خوبی در ابتدا برای این حوزه اختصاص پیدا می کند. اگر بخواهیم به این اهداف برسیم با منابع معمول و کم امکان پذیر نیست. برای اینکه جز 10 کشور اول دنیا در این حوزه باشیم به منابع خوب نیاز داریم.

مولیکس: بسیاری از کشورها در حوزه هوش مصنوعی میزان سرمایه شان را اعلام کرده اند. در این سند در زمینه سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی صحبت شده است؟

طاووسی: بحث سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی جزء موارد بسیار مهمی به شمار می آید و در داخل سند به صورت شاخص هایی آمده است.

بحث قراردادهای پژوهشی تقاضامحور و میزان سرمایه گذاری دولتی و غیردولتی در حوزه هوش مصنوعی است. ما پیش بینی کردیم برای اینکه به اهداف برسیم حداقل 25 الی 50 همت سالانه باید در حوزه هوش مصنوعی تخصیص پیدا کند یا میزان فروش شرکت های دانش بنیان حوزه هوش مصنوعی که الان حدود 300 میلیارد تومان است، باید در 1412 براساس قیمت ثابت سال 1401 به هزار میلیارد تومان برسد.

بحث میزان جذب سرمایه گذاری خارجی در هوش مصنوعی از دیگر بحث های مطرح شده است که متاسفانه شاخص وضع موجود را نداریم؛ اما مهم است و باید در این زمینه بتوانیم سرمایه گذاری خارجی داشته باشیم.

بسیاری از کشورها مثل عربستان شاخص ها و اهداف معدود و محدودی در این زمینه دارند. بنابراین هم اکنون حدود 5 همت در این زمینه سرمایه گذاری اولیه می شود که این 5 همت با سرمایه گذاری های دیگر که در این زمینه وجود دارد، به 10 همت می رسد.

می توان این سرمایه گذاری را اهرم کرد که سرمایه گذاری های دیگر برای اینکه به اهداف مدنظر حوزه هوش مصنوعی دست پیدا کنیم و به تصویر آینده و چشم انداز دست پیدا کنیم، جذب این حوزه شوند.

مولیکس: در خصوص آینده و کشورهای اطراف در حوزه هوش مصنوعی و بودجه گذاری کشورهایی مثل ترکیه، قطر، امارات اطلاعاتی موجود است؟

طاووسی: کشورهای اطراف مثل عربستان، امارات و ترکیه سند برنامه مصوب دارند و طی گام های مشخصی در این حوزه سرمایه گذاری می کنند و فعالیت های مدون انجام می دهند و هر کدام چشم اندازهای خاص خودشان را دارند.

مولیکس: نکته پایانی؟

طاووسی: هوش مصنوعی با تمام خوبی ها و مزایایی که دارد نیاز به مهار کردن دارد. ما باید براساس یک نقشه راه گام های مشخص در حوزه هوش مصنوعی را پرشتاب گسترش دهیم. مسایل اخلاقی، ارزشی و حریم خصوصی زمانی که ذکر می شود، دلیل بر توقف یا کاهش سرعت این حوزه نیست، بلکه باید با در نظر گرفتن این ارزش ها و حریم ها، حوزه هوش مصنوعی را گسترش دهیم تا هوش مصنوعی را به صورت مهارشده در آینده داشته باشیم و در نهایت بتوانیم تمدن نوینی که در چشم انداز مطرح شد را داشته باشیم.