سیاره ما از مریخ چه طور به نظر می رسد/ زمین درخشان تر است یا مریخ؟/ عکس

تینا مزدکی_اگر روزی فضانوردان و احتمالاً گردشگران روی مریخ فرود بیایند خیلی زود عکس هایی برای زمین خواهند فرستاد که در آن با انگشت به نقطه ای آبی رنگ در آسمان شب اشاره می کنند تا نشان دهند از کجا آمده اند. آیا تا به حال فکر کرده اید که زمین در آن آسمان در برابر زهره یا مشتری چه جلوه ای خواهد داشت؟

چه عواملی روشنایی یک سیاره را از دید سیاره ای دیگر تعیین می کنند؟

این که یک سیاره از دید سیاره ای دیگر چقدر درخشان به نظر می رسد به چند عامل بستگی دارد اندازه فاصله و میزان نوری که بازتاب می دهد همه نقش مهمی در چگونگی دیده شدن آن دارند. اما عوامل کم پیداتری هم مؤثرند. مثلاً فاصله ی سیاره از خورشید. زحل از دید ما بسیار کم نورتر از زهره است نه فقط چون خیلی از ما دورتر است بلکه چون فاصله اش از خورشید هم زیادتر است و نور بسیار کمتری برای بازتاب دریافت می کند.

عامل دیگر میزان ناحیه ی روشن شده ی سیاره از دید ناظر است. همه می دانیم که ماه کامل خیلی درخشان تر از هلال ماه است. با این حال در مورد زهره و عطارد اوضاع کمی پیچیده تر می شود. این سیاره ها زمانی که تقریباً در سوی دیگر خورشید قرار دارند به حالت «تقریباً کامل» دیده می شوند اما در آن شرایط فاصله شان از ما خیلی زیاد است. از سوی دیگر وقتی به ما نزدیک می شوند و از درون مدار ما عبور می کنند فقط یک هلال کوچک آن ها روشن است یعنی بخش خیلی کوچکی از نور خورشید را به سمت ما می فرستند اما چون نزدیک ترند مقدار بیشتری از آن نور را می توان دید.

در مورد سیاره های دورتر از خورشید نور ناقص تأثیر کمتری دارد مثلاً گاهی با تلسکوپ کوچک مریخ را به شکلی نه چندان کامل می بینیم ولی تفاوت چندان چشمگیری نیست. همه ی این عوامل باعث می شود محاسبه ی روشنایی سیاره ها در آسمان سیاره ای دیگر حتی اگر فقط به روشن ترین حالتشان توجه کنیم پیچیده باشد.

سیاره های درونی از نگاه مریخ

ستارگان از مریخ به جز در مواقع طوفان شن بسیار درخشان تر از زمین دیده می شوند چون جوی مزاحم دید نیست. البته ممکن است شیشه ی کلاه فضانوردی این تفاوت را کمی خنثی کند. جایگاه ستاره ها کمی متفاوت خواهد بود چون به دور ستاره ی قطبی متفاوتی می چرخند ولی آسمان مریخ در کل برای ما آشنا به نظر خواهد رسید به جز این که به جای یک ماه بزرگ دو قمر کوچک دارد.

همان طور که فضاپیمای کنجکاوی (Curiosity) نشان داده زمین در آسمان مریخ جسمی نسبتاً درخشان است البته اگر در نور خورشید گم نشده باشد. این موضوع عجیب نیست. زمین کمی بزرگ تر از زهره است و با این که فاصله اش از خورشید بیشتر است و نور کمتری برای بازتاب دارد اما به مریخ خیلی نزدیک تر می شود.

در مجموع زمین هیچ گاه به اندازه ی زهره در آسمان مریخ درخشان نمی شود؛ دلیل اصلی آن هم این است که ابرهای زهره بسیار بازتابنده اند اما درخشش این دو سیاره به هم نزدیک است. با توجه به تغییرات روشنایی ناشی از فازهایشان گاهی پیش می آید که زمین از زهره هم درخشان تر دیده شود.

ناسا با استفاده از مدارگرد گلوبال سورویر (Global Surveyor) زمین را از مدار مریخ در حالتی نزدیک به نیم روشن ثبت کرد. دانشمندان در آزمایشگاه پیشرانش جت (JPL) روشنایی آن را حدود قدر (magnitude) -۲.۵ محاسبه کردند که تقریباً روشن ترین حالت آن است. این مقدار حدود یک دهم روشنایی زهره در آسمان زمین است. البته زهره هیچ گاه از دید ناظر مریخی به اندازه ای که از زمین دیده می شود درخشان نخواهد بود. چون فاصله اش خیلی بیشتر است (نزدیک ترین فاصله ی مریخ تا زهره تقریباً سه برابر نزدیک ترین فاصله ی زمین تا زهره است).

در کتاب «نجوم برای سرگرمی» (Astronomy for Entertainment) یاکوو پرلمان حداکثر روشنایی سیارات را از دید سیارات دیگر محاسبه کرده است. به گفته ی او بیشینه ی روشنایی زهره از مریخ به قدر -۳.۲ می رسد. بنابراین در درخشان ترین حالت زهره دو برابر روشن تر از زمین دیده می شود. با این حال زمین در زمان غروب می تواند بسیار بالاتر از زهره در آسمان مریخ ظاهر شود که خودش مزیتی به حساب می آید.

نگاهی رو به بیرون

مشتری و زحل از دید مریخ تقریباً همان طور دیده می شوند که از زمین دیده می شوند چون فاز قابل توجهی ندارند. درخشان ترین حالت آن ها کمی بیشتر از حالت زمینی شان است چون فاصله شان از مریخ کمتر است ولی این تفاوت جزئی ست. در اغلب مواقع که سیارات بیرونی در موقعیت مقابله (Opposition) نیستند فاصله شان از مریخ و زمین تقریباً یکسان است.

بنابراین مشتری به قدر -۳ و زحل به قدر -۰.۶ می رسند در حالی که از زمین به ترتیب -۲.۵ و -۰.۴ هستند.

قمرها چه می شوند؟

ماه بزرگ زمین به طور کامل سیارات دیگر را از نظر روشنایی تحت الشعاع قرار می دهد اما قمرهای مریخ نسبت به آن بسیار کوچک اند. اگر به اندازه ی فاصله ی ماه تا زمین از مریخ دور بودند بسیار کم نور به نظر می رسیدند ولی چون خیلی نزدیک به مریخ می گردند روشن تر دیده می شوند. دیموس کمی روشن تر از زهره در آسمان زمین است (حدود قدر -۵) ولی چون زهره در آسمان مریخ کم نورتر است دیموس بیشتر به چشم می آید.

اما فوبوس می تواند بسیار درخشان شود یعنی تا حد قدر -۹ یا -۱۰. البته هنوز هم حدود ۱۶ برابر کم نورتر از ماه کامل از دید زمین است. قمرهای مریخی بسته به این که بالای سر یا در افق باشند درخشش متفاوتی دارند که تفاوت آن ها با ماه ما از این نظر بیشتر است.

زمین از مریخ در مقایسه با مریخ از زمین

مقایسه ای که ممکن است برایتان جذاب باشد این است که زمین در مقایسه با مریخ از زمین صرف نظر از رنگ آن ها از مریخ چگونه دیده می شود. سطح زمین تقریباً هفت برابر بیشتر از مریخ بازتابنده است اما بازتابندگی کمتری نسبت به مریخ دارد. همچنین زمین چون نزدیک تر به خورشید است نور بسیار بیشتری برای بازتاب دریافت می کند.

ولی این نکته را هم باید در نظر گرفت که زمین فقط وقتی تقریباً کامل دیده می شود که در دورترین فاصله ی ممکن از مریخ باشد در حالی که مریخ همیشه تقریباً به شکل کامل از زمین دیده می شود. در مجموع بیشینه ی درخشش مریخ از زمین به قدر -۲.۹۴ می رسد که کمی روشن تر از بیشینه ی درخشش زمین از مریخ است. اما مریخ بیشتر اوقات از این مقدار روشنایی فاصله دارد.

زمین پنجمین جرم درخشان در آسمان شب مریخ است اگر هرکدام را در درخشان ترین حالتشان در نظر بگیریم. فوبوس و دیموس به راحتی از آن پیشی می گیرند. زهره سوم است و حدود پنج برابر کم نورتر از بیشینه ی دیموس است. مشتری کمی کم نورتر از زهره در اوج درخشش خود است ولی چون روشنایی اش یکنواخت تر است معمولاً در آسمان از زهره درخشان تر دیده می شود. زمین کمی از آن هم کم نورتر است در حالی که عطارد و زحل فاصله ی زیادی با آن دارند. ماه زمین هم کم نورتر از همه ی آن هاست اما هنوز هم از تمام ستاره ها البته شاید به جز دوازده تا از درخشان ترینشان روشن تر دیده می شود.

منبع: iflscience

۲۲۷۳۲۳