چغازنبیل متعلق به کدام تمدن است؟

چغازنبیل زیگوراتی باشکوه و یادگاری ارزشمند از تمدن عیلام همواره یکی از اصلی ترین جاذبه های تاریخی ایران بوده است. این بنای خشتی که در دل استان خوزستان قرار دارد نه تنها نمادی از معماری و هنر باستانی است بلکه گواهی بر اعتقادات و باورهای مردمان عیلامی در هزاران سال پیش است. اما سوالی که ذهن بسیاری از بازدیدکنندگان و علاقه مندان به تاریخ را به خود مشغول می کند این است که چغازنبیل متعلق به کدام تمدن است؟

برای پاسخ به این سوال باید به اعماق تاریخ سفر کنیم و با تمدن عیلام یکی از کهن ترین و قدرتمندترین تمدن های فلات ایران آشنا شویم. تمدنی که پیش از ورود آریایی ها در این سرزمین حکم فرمایی می کرد و آثار بی نظیری از خود به یادگار گذاشته است. چغازنبیل به عنوان بخشی از شهر باستانی دوراونتاش مهم ترین شهر تمدن عیلام پاسخی قاطع به این پرسش است. با ما همراه باشید تا در این سفر تاریخی به بررسی دقیق تر این موضوع بپردازیم و زوایای مختلف این نیایشگاه باستانی را کشف کنیم.

چغازنبیل Chogha Zanbil

درباره چغازنبیل

چغازنبیل نیایشگاه باستانی عیلامیان

چغازنبیل نیایشگاهی باستانی با قدمتی بیش از 3200 سال در واقع بخشی از شهر باستانی دوراونتاش پایتخت مذهبی تمدن عیلام بوده است. این بنای عظیم که به شکل یک زیگورات یا معبد پلکانی ساخته شده برای پرستش خدایان و الهه های عیلامی به ویژه اینشوشیناک الهه نگهبان شهر شوش مورد استفاده قرار می گرفت. چغازنبیل با معماری منحصر به فرد و تزئینات هنری خود نمونه ای برجسته از هنر و تمدن عیلامی است و نشان دهنده قدرت و شکوه این تمدن باستانی در دوران اوج خود می باشد. این نیایشگاه نه تنها یک مکان مذهبی بلکه یک مرکز فرهنگی و اجتماعی نیز بوده و نقش مهمی در زندگی روزمره مردم عیلام ایفا می کرده است.

میراث جهانی چغازنبیل

اهمیت تاریخی و فرهنگی چغازنبیل باعث شد تا این بنا در سال 1979 میلادی به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد. این ثبت نه تنها ارزش جهانی این اثر را به رسمیت شناخت بلکه مسئولیت حفاظت و نگهداری از آن را نیز بر عهده جامعه بین المللی قرار داد. امروزه چغازنبیل به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ایران سالانه میزبان هزاران بازدیدکننده از سراسر جهان است که برای دیدن این اثر باستانی و آشنایی با تمدن عیلام به این منطقه سفر می کنند. حفاظت از این میراث ارزشمند نه تنها وظیفه ما در قبال نسل های آینده است بلکه گامی مهم در حفظ هویت فرهنگی و تاریخی ایران نیز محسوب می شود.

تاریخچه

پیشینهٔ بنا و کاربرد آن

ساخت چغازنبیل به قرن سیزدهم پیش از میلاد در زمان پادشاهی اونتاش ناپیریشا یکی از قدرتمندترین پادشاهان عیلام باز می گردد. این پادشاه شهر دوراونتاش را به عنوان پایتخت مذهبی خود بنا کرد و زیگورات چغازنبیل را به عنوان مرکز این شهر و نیایشگاهی برای خدایان عیلامی ساخت. هدف از ساخت این زیگورات ایجاد مکانی برای پرستش خدایان انجام مراسم مذهبی و ایجاد ارتباط بین دنیای انسان ها و دنیای خدایان بود. چغازنبیل به عنوان بلندترین بنای منطقه نمادی از قدرت و عظمت پادشاهی عیلام نیز به شمار می رفت. این بنا در طول قرن ها به عنوان مرکز مذهبی و فرهنگی منطقه مورد استفاده قرار می گرفت تا اینکه در قرن هفتم پیش از میلاد در اثر حمله آشوری ها تخریب و متروکه شد.

تاریخچه اکتشافات

پس از تخریب چغازنبیل این بنا به مدت قرن ها در زیر خاک مدفون بود و از دیده ها پنهان ماند. در اوایل قرن بیستم در حین انجام فعالیت های نفتی در منطقه نشانه هایی از این بنا کشف شد. اما کاوش های باستان شناسی جدی در این منطقه از دهه 1940 میلادی توسط رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی آغاز شد. گیرشمن و تیم او با تلاش های فراوان موفق به کشف و خاکبرداری از زیگورات چغازنبیل و سایر آثار باستانی این منطقه شدند. این اکتشافات اطلاعات بسیار ارزشمندی را در مورد تمدن عیلام معماری هنر و مذهب این تمدن در اختیار باستان شناسان و مورخان قرار داد. امروزه چغازنبیل به عنوان یکی از مهم ترین محوطه های باستان شناسی ایران مورد توجه پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ از سراسر جهان است.

معماری

ساختار طبقات

زیگورات چغازنبیل از نظر معماری یک بنای پلکانی است که از پنج طبقه تشکیل شده است. این طبقات به صورت متوالی بر روی یکدیگر قرار گرفته اند و به تدریج از پایین به بالا کوچک تر می شوند. در بالای زیگورات معبد کوچکی قرار داشته که به عنوان مقدس ترین بخش بنا محل نگهداری تندیس ها و اشیاء مقدس بوده است. طبقات زیگورات از خشت خام ساخته شده و با لایه ای از آجر پوشانده شده اند. این آجرها در برخی قسمت ها با لعاب های رنگی تزئین شده اند که نشان دهنده هنر و مهارت بالای معماران عیلامی است. دسترسی به طبقات بالایی زیگورات از طریق پلکان هایی که در اطراف بنا قرار داشته اند امکان پذیر بوده است.

مصالح به کار رفته در ساخت زیگورات چغازنبیل

مصالح اصلی به کار رفته در ساخت زیگورات چغازنبیل خشت خام و آجر بوده است. خشت خام به عنوان ماده اصلی سازنده طبقات زیگورات به وفور در دسترس بوده و از خاک رس محلی تهیه می شده است. آجر برای پوشاندن سطح بیرونی زیگورات و محافظت از خشت خام در برابر عوامل جوی مورد استفاده قرار می گرفته است. علاوه بر خشت و آجر در ساخت زیگورات از مواد دیگری مانند قیر گچ و اندودهای آهکی نیز استفاده شده است. قیر برای عایق بندی بنا در برابر رطوبت و گچ و اندودهای آهکی برای ایجاد سطحی صاف و مقاوم بر روی دیوارها به کار می رفته اند. استفاده از این مصالح نشان دهنده دانش و تجربه بالای معماران عیلامی در زمینه ساخت و ساز بوده است.

بخش های مختلف چغازنبیل

چغازنبیل علاوه بر زیگورات اصلی شامل بخش های مختلف دیگری نیز بوده است. این بخش ها شامل معابد کوچک تر کاخ ها کارگاه ها و فضاهای مسکونی بوده اند که در اطراف زیگورات قرار داشته اند. معابد کوچک تر برای پرستش سایر خدایان و الهه های عیلامی مورد استفاده قرار می گرفته اند. کاخ ها محل اقامت پادشاهان و مقامات عالی رتبه بوده اند. کارگاه ها محل تولید آجر سفال و سایر محصولات مورد نیاز برای ساخت و نگهداری زیگورات بوده اند. فضاهای مسکونی محل زندگی کارگران و سایر افرادی بوده اند که در این شهر مذهبی سکونت داشته اند. این بخش ها نشان دهنده این هستند که چغازنبیل نه تنها یک مکان مذهبی بلکه یک شهر کامل با تمامی امکانات مورد نیاز برای زندگی بوده است.

تهرنگ (پلان) کلی

پلان کلی چغازنبیل شامل یک زیگورات مرکزی و مجموعه ای از ساختمان ها و فضاهای اطراف آن است که توسط سه حصار تودرتو احاطه شده اند. حصار اول زیگورات اصلی را در بر می گیرد و به عنوان مقدس ترین بخش شهر شناخته می شود. حصار دوم شامل معابد کوچک تر کاخ ها و کارگاه ها است. حصار سوم فضاهای مسکونی و سایر بخش های شهر را در بر می گیرد. این حصارها به منظور حفاظت از شهر در برابر حملات دشمنان و جلوگیری از ورود افراد غیرمجاز به مناطق مقدس ساخته شده اند. پلان کلی چغازنبیل نشان دهنده سازماندهی فضایی دقیق و برنامه ریزی شده در این شهر مذهبی است.

ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل

تصفیه خانه آب

یکی از ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل وجود یک تصفیه خانه آب در این شهر باستانی است. این تصفیه خانه با استفاده از روش های ابتدایی آب رودخانه را تصفیه و برای مصارف شرب و کشاورزی استفاده می کرده است. وجود این تصفیه خانه نشان دهنده دانش و مهارت بالای مهندسان عیلامی در زمینه مدیریت منابع آب بوده است. سیستم تصفیه آب چغازنبیل به عنوان یکی از قدیمی ترین سیستم های تصفیه آب در جهان مورد توجه باستان شناسان و مهندسان قرار گرفته است.

رصدخانه

برخی از باستان شناسان معتقدند که در چغازنبیل یک رصدخانه نیز وجود داشته است. این رصدخانه برای بررسی و مطالعه ستارگان و سیارات پیش بینی رویدادهای نجومی و تعیین زمان انجام مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته است. وجود این رصدخانه نشان دهنده علاقه و توجه مردم عیلام به علم نجوم بوده است. هرچند که شواهد قطعی برای اثبات وجود رصدخانه در چغازنبیل وجود ندارد اما برخی از یافته های باستان شناسی این احتمال را تقویت می کنند.

کتیبه های زیگورات چغازنبیل

بر روی آجرهای زیگورات چغازنبیل کتیبه هایی به خط عیلامی نوشته شده است. این کتیبه ها شامل نام پادشاه سازنده زیگورات اهداف ساخت بنا نام خدایان مورد پرستش و دعاهایی برای حفظ و بقای زیگورات هستند. این کتیبه ها اطلاعات بسیار ارزشمندی را در مورد تاریخ مذهب و فرهنگ تمدن عیلام در اختیار باستان شناسان قرار می دهند. ترجمه و مطالعه این کتیبه ها به درک بهتر از تمدن عیلام و نقش چغازنبیل در این تمدن کمک می کند.

عبادتگاه های خدایان و الهه های ایلام (عیلام) در زیگورات چغازنبیل

در زیگورات چغازنبیل عبادتگاه هایی برای خدایان و الهه های مختلف عیلامی وجود داشته است. این عبادتگاه ها شامل تندیس ها محراب ها و سایر اشیاء مقدس بوده اند که برای انجام مراسم مذهبی و تقدیم قربانی به خدایان مورد استفاده قرار می گرفته اند. برخی از مهم ترین خدایان و الهه هایی که در چغازنبیل مورد پرستش قرار می گرفته اند عبارتند از اینشوشیناک (الهه نگهبان شوش) ناپیریشا (خدای آسمان) کیریریشا (الهه مادر) و شیموت (خدای خورشید). وجود این عبادتگاه ها نشان دهنده اهمیت مذهب در زندگی مردم عیلام و نقش چغازنبیل به عنوان مرکز مذهبی این تمدن است.

جایگاه و دسترسی

محدودهٔ جغرافیایی

چغازنبیل در جنوب غربی ایران در استان خوزستان در نزدیکی شهر شوش واقع شده است. این منطقه در دشت خوزستان قرار دارد و دارای آب و هوای گرم و خشک است. چغازنبیل در نزدیکی رودخانه دز واقع شده است که منبع اصلی آب برای این منطقه بوده است. موقعیت جغرافیایی چغازنبیل باعث شده است که این منطقه از نظر کشاورزی و دامپروری دارای اهمیت ویژه ای باشد.

راه های دسترسی به چغازنبیل

دسترسی به چغازنبیل از طریق جاده های آسفالته امکان پذیر است. نزدیک ترین شهر به چغازنبیل شهر شوش است که در فاصله حدود 40 کیلومتری این بنا قرار دارد. از شهر شوش می توان با استفاده از تاکسی یا اتوبوس به چغازنبیل سفر کرد. همچنین از شهر شوشتر نیز می توان به چغازنبیل دسترسی پیدا کرد. فاصله چغازنبیل تا شوشتر حدود 35 کیلومتر است. برای بازدید از چغازنبیل بهتر است از راهنمایان محلی استفاده شود تا اطلاعات دقیق تری در مورد تاریخ و معماری این بنا در اختیار بازدیدکنندگان قرار گیرد.

نکات مهم برای بازدید از چغازنبیل

بازدید از چغازنبیل تجربه ای بی نظیر برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ است. اما برای داشتن یک بازدید لذت بخش و ایمن رعایت چند نکته ضروری است. اولاً به دلیل گرمای هوا در منطقه بهتر است در فصل های خنک سال مانند پاییز و زمستان از این بنا بازدید شود. دوماً به همراه داشتن آب کلاه و کرم ضدآفتاب ضروری است. سوماً پوشیدن لباس های مناسب و کفش های راحت به شما کمک می کند تا به راحتی در محوطه بنا حرکت کنید. چهارماً از لمس کردن و آسیب رساندن به آجرهای زیگورات خودداری کنید. پنجماً به راهنمایی های راهنمایان محلی توجه کنید تا اطلاعات دقیق تری در مورد بنا کسب کنید.

جاهای دیدنی اطراف چغازنبیل

رودخانه دز

رودخانه دز یکی از مهم ترین رودخانه های ایران در نزدیکی چغازنبیل جریان دارد. این رودخانه علاوه بر تامین آب برای کشاورزی و شرب دارای جاذبه های گردشگری فراوانی نیز است. در اطراف رودخانه دز مناطق سرسبز و خوش آب و هوایی وجود دارد که برای تفریح و گردش مناسب هستند. همچنین در این رودخانه امکان انجام ورزش های آبی مانند قایق رانی و ماهیگیری نیز وجود دارد. بازدید از رودخانه دز می تواند تجربه ای لذت بخش برای گردشگران باشد.

معبد دانیال شوش

معبد دانیال نبی در شهر شوش یکی دیگر از جاذبه های دیدنی نزدیک به چغازنبیل است. این معبد محل دفن دانیال نبی یکی از پیامبران بنی اسرائیل است و برای مسلمانان مسیحیان و یهودیان دارای اهمیت مذهبی فراوانی است. معماری معبد دانیال ترکیبی از سبک های معماری اسلامی و یهودی است و دارای گنبدی مخروطی شکل است که از دور قابل مشاهده است. بازدید از معبد دانیال می تواند تجربه ای معنوی برای زائران و گردشگران باشد.

سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مجموعه ای از پل ها سدها آسیاب ها و کانال های آبی هستند که در دوران ساسانیان بر روی رودخانه کارون ساخته شده اند. این سازه ها به منظور مدیریت منابع آب تولید انرژی و آبیاری زمین های کشاورزی مورد استفاده قرار می گرفته اند. سازه های آبی شوشتر به عنوان یک شاهکار مهندسی در دوران باستان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند. بازدید از سازه های آبی شوشتر می تواند تجربه ای آموزنده و جذاب برای علاقه مندان به تاریخ مهندسی و معماری باشد.

چغازنبیل متعلق به کدام تمدن است؟

چغازنبیل متعلق به تمدن عیلام است. این تمدن یکی از کهن ترین تمدن های فلات ایران بوده که در دوران باستان در منطقه جنوب غربی ایران امروزی حکمرانی می کرده است.

زیگورات چغازنبیل کجاست؟

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان در نزدیکی شهر شوش و در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه واقع شده است.

معنای واژه زیگورات و چغازنبیل چیست؟

زیگورات در زبان اکدی به معنای «معبد مطبق» است در حالی که چغازنبیل واژه ای لری به معنای «تپه سبدی شکل» می باشد.

چرا چغازنبیل ساخته شد؟

چغازنبیل به دستور اونتاش ناپیریشا پادشاه عیلام برای ستایش اینشوشیناک الهه نگهبان شهر شوش و سایر خدایان عیلامی ساخته شد.

چغازنبیل چند طبقه است و چه ارتفاعی دارد؟

زیگورات چغازنبیل در ابتدا 5 طبقه و 52 متر ارتفاع داشته است. امروزه تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده و ارتفاع آن به حدود 25 متر می رسد.