دادخواست اعسار محکوم به

دادخواست اعسار محکوم به راهکاری قانونی است که به شخصی که بر اساس حکم قطعی دادگاه، ملزم به پرداخت وجه یا مالی شده اما توانایی مالی پرداخت آن را ندارد، اجازه می دهد تا از حبس و دیگر ضمانت های اجرایی قانونی رهایی یافته و امکان پرداخت بدهی خود را به صورت اقساطی فراهم آورد. این فرآیند حقوقی، فرصتی است تا فرد محکوم علیه، وضعیت مالی واقعی خود را به دادگاه ارائه داده و دادگاه با بررسی شرایط، حکم مناسب را صادر کند.

در دنیای پیچیده روابط مالی و حقوقی، گاه پیش می آید که فردی به موجب حکم دادگاه، محکوم به پرداخت وجه یا مالی می شود، اما به دلایل مختلف، توانایی پرداخت فوری آن را ندارد. در چنین شرایطی، نگرانی از عواقب قانونی، از جمله حبس، می تواند بسیار آزاردهنده باشد. اینجاست که مفهوم «اعسار از پرداخت محکوم به» به کمک می آید و راهی قانونی برای افراد فراهم می کند تا بتوانند با اثبات عدم تمکن مالی خود، از شرایط سخت گیرانه قانونی مصون مانده و برای پرداخت بدهی هایشان برنامه ریزی کنند. این راهنما با هدف ارائه اطلاعاتی جامع و کاربردی، گام به گام شما را با تمامی ابعاد این دادخواست آشنا می سازد؛ از تعریف دقیق مفاهیم تا نحوه تنظیم و ثبت دادخواست و فرآیند رسیدگی در دادگاه. با مطالعه این مقاله، دیدی روشن و کامل از این فرآیند حقوقی به دست خواهید آورد.

مفهوم اعسار و محکوم به

برای درک صحیح دادخواست اعسار محکوم به، ابتدا باید با مفاهیم پایه ای آن آشنا شد. درک این اصطلاحات، پایه و اساس ورود به بحث های تخصصی تر در این زمینه را فراهم می آورد.

اعسار چیست؟

اعسار در لغت به معنای فقر و تنگدستی است. در اصطلاح حقوقی، به وضعیتی اطلاق می شود که یک شخص (مدیون یا محکوم علیه) به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال خود، توانایی پرداخت بدهی هایش یا هزینه های دادرسی را نداشته باشد. این عدم تمکن مالی باید به نحوی باشد که شخص نتواند به یکباره و در زمان مقرر قانونی، دیون خود را تأدیه کند. هدف اصلی از طرح دعوای اعسار، جلوگیری از اعمال ضمانت های اجرایی شدید، مانند حبس، در برابر فردی است که واقعاً قادر به پرداخت نیست و همچنین ایجاد فرصتی برای او جهت پرداخت بدهی به صورت اقساطی.

محکوم به چیست؟

«محکوم به» اصطلاحی حقوقی است که به موضوع حکم دادگاه اشاره دارد. در واقع، محکوم به همان مالی یا عملی است که بر اساس رأی قطعی دادگاه، محکوم علیه (کسی که حکم به ضرر او صادر شده) ملزم به پرداخت یا انجام آن در حق محکوم له (کسی که حکم به نفع او صادر شده) می شود. این می تواند شامل وجوه نقد (مانند بدهی مالی، مهریه، دیه، خسارت)، عین یک مال معین (مانند خودرو یا ملک)، یا حتی انجام یک عمل خاص باشد. در هر حال، محکوم به بیانگر تعهدی است که از طریق محاکم قضایی، برای شخص ایجاد شده است.

اعسار از پرداخت محکوم به چه معناست؟

ترکیب دو مفهوم اعسار و محکوم به، به معنای ادعای محکوم علیه مبنی بر عدم توانایی مالی برای پرداخت بدهی ای است که به موجب حکم دادگاه بر عهده او قرار گرفته است. زمانی که شخصی به پرداخت مبلغی محکوم می شود و اجراییه مربوطه صادر می گردد، اگر توانایی پرداخت آن را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را تقدیم کند. هدف از این دادخواست، اثبات عدم تمکن مالی به دادگاه و در نتیجه، تقاضای تقسیط مبلغ محکوم به یا مهلت برای پرداخت آن است تا از عواقب قانونی عدم پرداخت، به ویژه حبس، جلوگیری شود. این فرآیند، فرصتی برای شخص است تا با رعایت قانون، بدهی خود را در قالب اقساطی منظم پرداخت کند و به زندگی عادی خود بازگردد.

تفاوت اعسار و ورشکستگی

اگرچه هر دو مفهوم اعسار و ورشکستگی به ناتوانی مالی افراد اشاره دارند، اما تفاوت های اساسی بین آن ها وجود دارد که درک این تفاوت ها برای تشخیص صحیح وضعیت حقوقی بسیار مهم است.

1. مخاطب قانون: اعسار عمدتاً برای افراد عادی (غیر تاجر) و اشخاص حقوقی غیر تجاری کاربرد دارد. در مقابل، ورشکستگی صرفاً مختص تجار (اعم از حقیقی و حقوقی) است.
2. ماهیت حقوقی: اعسار وضعیت عدم توانایی مالی فرد را توصیف می کند، در حالی که ورشکستگی یک وضعیت حقوقی خاص است که برای تجار در صورت توقف از پرداخت بدهی هایشان اعلام می شود و دارای آثار و تشریفات قانونی بسیار پیچیده تری است.
3. تشریفات و مراجع رسیدگی: فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار معمولاً در دادگاه های عمومی حقوقی انجام می شود و پیچیدگی کمتری دارد. اما ورشکستگی، شامل مراحل خاصی مانند تعیین مدیر تصفیه، توقف عملیات تجاری، تقسیم اموال بین طلبکاران و تشریفات خاصی است که تحت نظارت دادگاه های ویژه یا شعبی از دادگاه های عمومی با تخصص ورشکستگی صورت می گیرد.
4. آثار و تبعات: مهم ترین اثر اعسار، تقسیط بدهی و جلوگیری از حبس محکوم علیه است. در صورتی که ورشکستگی، موجب سلب اختیار تاجر از اداره اموال خود، توقف کسب و کار و ممنوعیت از مداخله در اموالش می شود و تمامی اموال وی برای تصفیه بین طلبکاران قرار می گیرد. همچنین، قانون ورشکستگی دارای مجازات هایی برای ورشکستگی به تقصیر یا به تقلب است.

اعسار، راهی برای افراد عادی است تا در صورت ناتوانی مالی، بدهی خود را به صورت قسطی پرداخت کنند و از حبس جلوگیری نمایند، در حالی که ورشکستگی، فرایندی حقوقی برای تجار است که با ناتوانی در پرداخت بدهی ها، تمامی امور مالی و تجاری آن ها تحت نظارت قانونی قرار می گیرد.

شرایط لازم برای تقدیم دادخواست اعسار محکوم به

تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، نیازمند رعایت شرایط و ضوابط قانونی خاصی است. عدم توجه به این شرایط می تواند به رد دادخواست و تحمیل عواقب نامطلوب برای محکوم علیه منجر شود.

شرط اصلی: عدم تمکن مالی

بنیادی ترین و مهم ترین شرط برای پذیرش دادخواست اعسار، اثبات عدم تمکن مالی خواهان (محکوم علیه) است. این بدان معناست که فرد باید به دادگاه ثابت کند که دارایی کافی برای پرداخت یکجای محکوم به را ندارد یا به اموال خود دسترسی ندارد. صرف ادعای عدم تمکن مالی کافی نیست و باید با دلایل و مدارک مستند، این وضعیت را برای دادگاه محرز کرد. دادگاه در این زمینه به دقت تحقیق می کند و تمام جنبه های مالی زندگی شخص، از جمله درآمد، هزینه ها، دارایی های منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی و حتی بدهی های دیگر را مورد بررسی قرار می دهد. لازم به ذکر است که منظور از عدم تمکن مالی، لزوماً فقر مطلق نیست، بلکه ناتوانی از پرداخت مبلغ معین محکوم به به صورت دفعی و یکجا مد نظر است.

چه کسانی می توانند دادخواست اعسار بدهند؟

فقط خود محکوم علیه (شخصی که به موجب حکم دادگاه، محکوم به پرداخت مالی یا انجام عملی شده است) صلاحیت تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را دارد. بستگان یا سایر افراد نمی توانند به جای وی این دادخواست را تقدیم کنند. این امر مستقیماً با وضعیت مالی خود شخص محکوم علیه ارتباط دارد و اوست که باید ادعای عدم تمکن مالی خود را اثبات کند. در مواردی که محکوم علیه یک شخص حقوقی (مانند شرکت) باشد، بحث ورشکستگی مطرح می شود و نه اعسار.

مهلت قانونی برای ارائه دادخواست اعسار

رعایت مهلت قانونی برای تقدیم دادخواست اعسار از اهمیت حیاتی برخوردار است. بر اساس ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، اگر محکوم علیه ظرف سی روز پس از ابلاغ اجراییه (صادره از دادگاه یا اجرای احکام)، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند، تا زمان صدور حکم قطعی در مورد اعسار، از اعمال ضمانت اجرای حبس به دلیل عدم پرداخت محکوم به مصون خواهد ماند.

اگر محکوم علیه این مهلت 30 روزه را از دست بدهد و پس از آن دادخواست اعسار دهد، این دادخواست قابل رسیدگی است، اما دادگاه می تواند در صورت درخواست محکوم له (طلبکار)، تا زمان رسیدگی به دادخواست اعسار، حکم به حبس محکوم علیه دهد. تنها در صورتی که محکوم علیه تأمین مناسبی (مانان کفیل یا وثیقه) برای بدهی خود فراهم کند، می تواند از حبس رهایی یابد. این مهلت، یک فرصت طلایی است که نباید آن را نادیده گرفت، چرا که بی توجهی به آن می تواند عواقب سختی را به دنبال داشته باشد.

صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده

تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار نیز از نکات مهم حقوقی است. بر اساس قوانین، دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، دادگاه صادرکننده رأی بدوی است. حتی اگر پرونده در مراحل تجدیدنظر یا فرجام خواهی به مراجع بالاتر رفته باشد، دادخواست اعسار باید به همان دادگاهی ارائه شود که در مرحله نخست، حکم اصلی را صادر کرده است. این اصل به دلیل آشنایی دادگاه بدوی با جزئیات پرونده و سهولت در بررسی وضعیت مالی محکوم علیه مطرح شده است. البته در برخی موارد خاص، مانند اعسار از پرداخت مهریه که قبل از صدور حکم طلاق مطرح می شود، ممکن است دادگاه محل اقامت زوج صالح به رسیدگی باشد، اما قاعده کلی همان دادگاه صادرکننده حکم بدوی است.

مدارک و مستندات مورد نیاز برای دادخواست اعسار

برای تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، تنها ادعا کافی نیست و محکوم علیه باید مدارک و مستندات مشخصی را به دادگاه ارائه دهد تا عدم تمکن مالی خود را اثبات کند. این مدارک، رکن اصلی موفقیت در این دعوا هستند.

چک لیست کامل مدارک ضروری

تهیه دقیق و کامل مدارک زیر، برای اثبات اعسار ضروری است:

1. کپی مصدق تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی خواهان (محکوم علیه): این مدارک هویتی برای احراز هویت خواهان الزامی هستند.
2. کپی مصدق دادنامه قطعی (حکم محکومیت) و اجراییه مربوطه: این اسناد، اثبات کننده وجود محکوم به و لزوم پرداخت آن توسط خواهان هستند.
3. استشهادیه کتبی اعسار:
   • این استشهادیه باید توسط حداقل دو نفر شاهد تنظیم و امضا شود.
   • شهود باید از وضعیت مالی و زندگی روزمره محکوم علیه آگاه باشند و توانایی مالی وی در پرداخت یکجای محکوم به را گواهی کنند.
   • در متن استشهادیه باید ذکر شود که محکوم علیه فاقد اموالی است که بتواند با آن بدهی خود را پرداخت کند.
   • مشخصات کامل شهود (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شغل) باید در استشهادیه ذکر شده و ذیل آن را امضا کنند.
4. فرم لیست کامل اموال و دارایی ها:
   • محکوم علیه موظف است تمام اموال منقول و غیرمنقول خود، وجوه نقد در حساب های بانکی، مطالبات از اشخاص دیگر، سهام، اوراق بهادار، هرگونه درآمد (شامل فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال) و هرگونه دارایی دیگری که دارد یا به آن دسترسی دارد را به طور کامل و دقیق در این فرم اعلام کند.
   • عدم ارائه لیست دقیق یا کتمان بخشی از اموال، می تواند عواقب حقوقی جدی، از جمله رد دادخواست اعسار و حتی اتهام کلاهبرداری را در پی داشته باشد.
5. هرگونه مدرک دال بر عدم تمکن مالی: این مدارک می توانند شامل موارد زیر باشند:
   • فیش حقوقی (در صورت کارمند بودن و ناکافی بودن حقوق برای پرداخت بدهی).
   • گواهی عدم اشتغال (در صورت بیکاری).
   • مدارک پزشکی مربوط به بیماری های صعب العلاج یا هزینه های بالای درمان (که توان مالی را کاهش می دهند).
   • اجاره نامه مسکن (برای اثبات هزینه های جاری بالا).
   • سند بدهی های دیگر به اشخاص یا نهادهای دیگر (بانک ها، قرض الحسنه ها و…).
   • استعلامات بانکی مربوط به وضعیت حساب ها.
6. وکالت نامه (در صورت اقدام توسط وکیل): اگر دادخواست از طریق وکیل تقدیم می شود، ارائه وکالت نامه رسمی وکیل الزامی است.

نحوه تهیه کپی مصدق

برای تهیه کپی مصدق (برابر اصل) مدارک، می توانید به دفاتر اسناد رسمی یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این مراکز، پس از تطبیق کپی مدارک با اصل آن ها، مهر برابر اصل بر روی کپی ها زده می شود که به آن ها اعتبار قانونی می بخشد و می توان از آن ها در مراجع قضایی استفاده کرد. این کار باعث می شود تا نیازی به ارائه اصل مدارک در هر مرحله نباشد.

نحوه تنظیم و ثبت دادخواست اعسار محکوم به (گام به گام عملی)

فرآیند تنظیم و ثبت دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، یک مسیر حقوقی مشخص دارد که باید گام به گام و با دقت طی شود. رعایت این مراحل، شانس موفقیت دادخواست را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.

گام 1: ثبت نام در سامانه ثنا

نخستین و ضروری ترین گام، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) است. تمامی ابلاغیه های دادگاه ها، چه مربوط به پرونده اعسار و چه سایر پرونده ها، به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه انجام می شود. بدون ثبت نام در ثنا، امکان تقدیم دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی وجود ندارد. برای ثبت نام می توانید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده یا به صورت آنلاین اطلاعات اولیه را وارد و سپس برای تأیید هویت حضوری اقدام کنید.

گام 2: تهیه و تنظیم متن دادخواست اعسار

متن دادخواست باید با رعایت فرمت های قانونی و محتوای صحیح تنظیم شود. اجزای اصلی دادخواست شامل موارد زیر است:

1. مشخصات خواهان (محکوم علیه): نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، تاریخ تولد، شغل، آدرس دقیق پستی و شماره تماس.
2. مشخصات خوانده (محکوم له): نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، آدرس دقیق پستی.
3. خواسته: این بخش باید به وضوح بیانگر مطالبه شما باشد. معمولاً به این صورت نگارش می شود: اعسار از پرداخت محکوم به دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه] و تقاضای تقسیط آن.
4. دلایل و منضمات دادخواست: در این قسمت باید به صورت فهرست وار تمامی مدارکی که در بخش قبل به آن ها اشاره شد (مانند کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی، دادنامه، اجراییه، استشهادیه، فرم لیست اموال و سایر مدارک دال بر عدم تمکن مالی) ذکر شوند.
5. متن اصلی دادخواست: در این قسمت، باید به صورت روایی و مستدل، عدم تمکن مالی خود را شرح دهید. به مشکلات اقتصادی، عدم دارایی کافی برای پرداخت یکجا، هزینه های جاری زندگی، بدهی های دیگر، وضعیت بیکاری یا حقوق ناکافی اشاره کنید. تأکید بر اینکه شما قصد فرار از دین را ندارید، بلکه فقط توانایی پرداخت یکجا را ندارید، می تواند مؤثر باشد. از لحنی محترمانه و مستند به واقعیت استفاده کنید.

گام 3: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم متن دادخواست و آماده سازی تمامی مدارک (به صورت کپی مصدق)، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. کارشناسان این دفاتر، دادخواست شما را بررسی کرده، اطلاعات را در سیستم ثبت می کنند و مدارک را اسکن و ضمیمه دادخواست الکترونیکی می کنند. آن ها همچنین از طریق سامانه ثنا، دادخواست را به دادگاه صالح ارسال می کنند.

گام 4: پرداخت هزینه دادرسی

معمولاً برای طرح هر دادخواستی، هزینه ای تحت عنوان هزینه دادرسی باید پرداخت شود. با این حال، در مورد دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، خواهان می تواند همزمان با طرح دادخواست اعسار از محکوم به، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی همان دادخواست را نیز مطرح کند. در این صورت، خواهان موقتاً از پرداخت هزینه دادرسی معاف شده و دادگاه ابتدا به اعسار از هزینه دادرسی رسیدگی می کند. در صورت پذیرش اعسار از هزینه دادرسی، پرونده اعسار از محکوم به نیز بدون نیاز به پرداخت هزینه دادرسی ادامه می یابد. اگر درخواست اعسار از هزینه دادرسی رد شود، خواهان باید هزینه را پرداخت کند تا دادخواست اعسار از محکوم به مورد رسیدگی قرار گیرد.

نمونه دادخواست های کاربردی اعسار از پرداخت محکوم به

در این بخش، نمونه هایی از دادخواست اعسار و استشهادیه مربوطه ارائه می شود تا افرادی که قصد تقدیم این دادخواست را دارند، بتوانند با ساختار و محتوای آن آشنا شوند و از آن به عنوان راهنما استفاده کنند. توجه داشته باشید که این نمونه ها صرفاً جهت اطلاع رسانی هستند و در هر مورد خاص، مشورت با وکیل متخصص توصیه می شود.

نمونه 1: دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به توسط خود محکوم علیه

به نام خدا

دادخواست

خواهان:
نام: [نام کامل خواهان (محکوم علیه)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خواهان]
نام پدر: [نام پدر]
کد ملی: [کد ملی خواهان]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد]
شغل: [شغل فعلی (مثال: بیکار، کارگر فصلی، کارمند با حقوق کم)]
اقامتگاه: [آدرس دقیق پستی شامل استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه]

خوانده:
نام: [نام کامل خوانده (محکوم له)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خوانده]
نام پدر: [نام پدر (در صورت اطلاع)]
کد ملی: [کد ملی خوانده (در صورت اطلاع)]
اقامتگاه: [آدرس دقیق پستی یا آدرس مندرج در پرونده اصلی]

خواسته:
تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای محکوم به دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه (مثال: عمومی حقوقی تهران)] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] و تقسیط آن به نحو مقتضی.

دلایل و منضمات دادخواست:
1. کپی مصدق تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی خواهان.
2. کپی مصدق دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] و اجراییه مربوطه.
3. استشهادیه کتبی اعسار از پرداخت محکوم به (مشتمل بر شهادت دو نفر شاهد).
4. فرم لیست کامل اموال و دارایی های خواهان.
5. [در صورت وجود: کپی مصدق فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال، اجاره نامه، مدارک پزشکی، اسناد بدهی های دیگر].
6. [هر مدرک دیگری که دال بر عدم تمکن مالی خواهان باشد].

شرح دادخواست:
ریاست محترم [نام مجتمع قضایی مربوطه، مثال: مجتمع قضایی شهید بهشتی تهران]
با سلام و احترام،

به استحضار می رساند:
اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]، محکوم به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به به عدد و حروف] ریال در حق خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] گردیده ام. اجراییه مربوطه نیز تحت شماره [شماره اجراییه] در تاریخ [تاریخ ابلاغ اجراییه] به اینجانب ابلاغ شده است.

متأسفانه با توجه به [ذکر دلایل عدم تمکن مالی، مثال: وضعیت اقتصادی نابسامان، بیکاری در چند ماه اخیر، بیماری و هزینه های درمان بالا، سرپرستی خانواده و تعهدات مالی سنگین، عدم دارایی قابل توجه جهت فروش یا رهن، حقوق اندک کارمندی که کفاف هزینه های ضروری زندگی را نیز نمی دهد]، اینجانب قادر به پرداخت مبلغ محکوم به به صورت یکجا نمی باشم. لیست کامل اموال و دارایی های اینجانب نیز به همراه این دادخواست تقدیم می گردد که نشان می دهد دارایی قابل توجهی برای تأمین مبلغ مذکور وجود ندارد. همچنین، شهود تعرفه شده در استشهادیه پیوست نیز بر عدم توانایی مالی اینجانب واقف هستند و شهادت خواهند داد.

لذا، با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به مواد 3 و 6 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال 1394 و مواد 504 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر آن ریاست محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای محکوم به و تقسیط آن را به نحوی که متناسب با توان مالی بنده باشد، مورد استدعاست.

با تشکر و تجدید احترام
[امضای خواهان]

نمونه 2: دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به از طریق وکیل

به نام خدا

دادخواست

خواهان:
نام: [نام کامل خواهان (موکل)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی موکل]
نام پدر: [نام پدر]
کد ملی: [کد ملی موکل]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد]
شغل: [شغل فعلی موکل]
اقامتگاه: [آدرس دقیق پستی موکل]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه موکل]

وکیل خواهان:
نام: [نام کامل وکیل]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی وکیل]
نام پدر: [نام پدر وکیل]
کد ملی: [کد ملی وکیل]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
اقامتگاه: [آدرس دفتر وکالت]
شماره تماس: [شماره تلفن وکیل]

خوانده:
نام: [نام کامل خوانده (محکوم له)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خوانده]
نام پدر: [نام پدر (در صورت اطلاع)]
کد ملی: [کد ملی خوانده (در صورت اطلاع)]
اقامتگاه: [آدرس دقیق پستی یا آدرس مندرج در پرونده اصلی]

خواسته:
تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر اعسار موکل از پرداخت یکجای محکوم به دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] و تقسیط آن به نحو مقتضی.

دلایل و منضمات دادخواست:
1. کپی مصدق تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی موکل.
2. کپی مصدق دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] و اجراییه مربوطه.
3. استشهادیه کتبی اعسار از پرداخت محکوم به (مشتمل بر شهادت دو نفر شاهد).
4. فرم لیست کامل اموال و دارایی های موکل.
5. [در صورت وجود: کپی مصدق فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال موکل، اجاره نامه، مدارک پزشکی، اسناد بدهی های دیگر].
6. وکالت نامه رسمی به شماره [شماره وکالت نامه].
7. [هر مدرک دیگری که دال بر عدم تمکن مالی موکل باشد].

شرح دادخواست:
ریاست محترم [نام مجتمع قضایی مربوطه، مثال: مجتمع قضایی شهید بهشتی تهران]
با سلام و احترام،

به وکالت از موکل اینجانب، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی موکل]، به استحضار می رساند:
موکل اینجانب، به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]، محکوم به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به به عدد و حروف] ریال در حق خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] گردیده اند. اجراییه مربوطه نیز تحت شماره [شماره اجراییه] در تاریخ [تاریخ ابلاغ اجراییه] به ایشان ابلاغ شده است.

متأسفانه با توجه به [ذکر دلایل عدم تمکن مالی موکل، مثال: وضعیت نامناسب مالی موکل، عدم اشتغال به کار ثابت، سرپرستی خانواده و تعهدات مالی سنگین، عدم دارایی قابل توجه جهت فروش یا رهن]، موکل قادر به پرداخت مبلغ محکوم به به صورت یکجا نمی باشند. لیست کامل اموال و دارایی های ایشان به همراه این دادخواست تقدیم می گردد و شهود تعرفه شده در استشهادیه پیوست نیز بر عدم توانایی مالی موکل واقف هستند و شهادت خواهند داد.

لذا، با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به مواد 3 و 6 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال 1394 و مواد 504 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر آن ریاست محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر اعسار موکل از پرداخت یکجای محکوم به و تقسیط آن را به نحوی که متناسب با توان مالی ایشان باشد، مورد استدعاست.

با تشکر و تجدید احترام
[امضای وکیل خواهان]

نمونه 3: فرم استشهادیه اعسار از پرداخت محکوم به

به نام خدا

استشهادیه اعسار از پرداخت محکوم به

ریاست محترم دادگاه [نام دادگاه رسیدگی کننده، مثال: عمومی حقوقی تهران]

با سلام و احترام،

بدین وسیله اینجانبان شهود ذیل، با رعایت موازین شرعی و قانونی، پس از اطلاع کامل از وضعیت مالی و زندگی آقای/خانم [نام و نام خانوادگی محکوم علیه] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کد ملی محکوم علیه] و آگاهی از اینکه ایشان به موجب دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]، محکوم به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به] ریال در حق آقای/خانم [نام و نام خانوادگی محکوم له] گردیده اند، به شرح زیر شهادت می دهیم:

1.  از وضعیت مالی و معیشت آقای/خانم [نام و نام خانوادگی محکوم علیه] اطلاع کامل داریم.
2.  ایشان فاقد هرگونه مال منقول و غیرمنقول (به استثنای مستثنیات دین) می باشند که تکافوی پرداخت یکجای مبلغ محکوم به را بنماید.
3.  نامبرده در حال حاضر قادر به پرداخت یکجای مبلغ فوق الذکر نبوده و تنها از عهده تأمین معاش یومی و ضروری خود و خانواده اش بر می آید.
4.  لذا، اعسار ایشان از پرداخت یکجای محکوم به فوق الذکر مورد تأیید اینجانبان می باشد و از محضر دادگاه محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم اعسار و تقسیط بدهی ایشان را داریم.

مشخصات و امضای شهود:

شاهد اول:
نام: [نام کامل]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی]
نام پدر: [نام پدر]
کد ملی: [کد ملی]
شغل: [شغل]
آدرس دقیق محل سکونت: [آدرس]
شماره تماس: [شماره تماس]
امضا:

شاهد دوم:
نام: [نام کامل]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی]
نام پدر: [نام پدر]
کد ملی: [کد ملی]
شغل: [شغل]
آدرس دقیق محل سکونت: [آدرس]
شماره تماس: [شماره تماس]
امضا:

[تاریخ تنظیم استشهادیه]

فرآیند رسیدگی دادگاه به دادخواست اعسار

پس از تقدیم دادخواست اعسار، مرحله رسیدگی در دادگاه آغاز می شود. این مرحله شامل بررسی مدارک، استماع اظهارات، و تحقیقات لازم توسط دادگاه برای احراز واقعیت وضعیت مالی خواهان است.

تشکیل جلسه رسیدگی

دادگاه پس از ثبت دادخواست اعسار و ارجاع آن به شعبه مربوطه، وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین دعوا (خواهان یا وکیل او، و خوانده یا وکیل او) را برای حضور در جلسه رسیدگی احضار می کند. حضور خواهان (محکوم علیه) در این جلسه بسیار اهمیت دارد، زیرا او باید به سؤالات دادگاه پاسخ دهد و در صورت لزوم توضیحات بیشتری در مورد وضعیت مالی خود ارائه کند. عدم حضور خواهان بدون عذر موجه می تواند به رد دادخواست منجر شود. در این جلسه، طرفین می توانند دلایل و دفاعیات خود را به صورت شفاهی نیز بیان کنند.

احضار و استماع شهادت شهود

یکی از ارکان اصلی اثبات اعسار، شهادت شهود است. دادگاه معمولاً شهود معرفی شده توسط خواهان در استشهادیه اعسار را برای ادای شهادت احضار می کند. شهود باید در دادگاه حضور یابند و در برابر قاضی سوگند یاد کرده و به طور مستقیم و با علم و اطلاع کامل از وضعیت مالی خواهان، شهادت دهند که وی قادر به پرداخت یکجای محکوم به نیست. قاضی ممکن است از شهود سؤالاتی در مورد نحوه اطلاع آن ها از وضعیت مالی خواهان و جزئیات دارایی ها و درآمدهای وی بپرسد. کیفیت و صحت شهادت شهود نقش کلیدی در پذیرش یا رد دادخواست اعسار دارد.

تحقیقات دادگاه

دادگاه تنها به اظهارات خواهان و شهادت شهود اکتفا نمی کند، بلکه برای احراز صحت ادعای اعسار، تحقیقات جامعی را انجام می دهد. این تحقیقات می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بررسی لیست اموال: دادگاه لیست اموالی که خواهان اعلام کرده را دقیقاً بررسی می کند.
• استعلامات: دادگاه ممکن است از مراجع مختلف مانند اداره ثبت اسناد و املاک، بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، اداره راهنمایی و رانندگی (برای خودرو)، اداره مالیات و سایر نهادهای مربوطه، استعلاماتی در خصوص اموال و دارایی های خواهان به عمل آورد.
• تحقیقات محلی: در موارد خاص، ممکن است دادگاه دستور تحقیق محلی برای بررسی وضعیت معیشتی و دارایی های خواهان در محل اقامت وی را صادر کند.
• بررسی سوابق مالی و بانکی: تراکنش های بانکی و سوابق مالی خواهان نیز ممکن است مورد بررسی قرار گیرد.

صدور رأی دادگاه

پس از انجام تمامی تحقیقات و استماع اظهارات، دادگاه با توجه به مجموع دلایل و مدارک، اقدام به صدور رأی می کند:

1. حکم به اعسار و تقسیط:
   • اگر دادگاه به این نتیجه برسد که ادعای اعسار خواهان صحیح و موجه است، حکم به اعسار وی صادر می کند.
   • در این حکم، دادگاه علاوه بر اعلام اعسار، مبلغ محکوم به را به اقساط تقسیم می کند و مبلغ پیش قسط (اگر لازم باشد) و تعداد و میزان اقساط ماهانه را با توجه به توان مالی خواهان و وضعیت مالی وی تعیین می نماید.
   • تعیین اقساط به گونه ای است که هم محکوم له به حق خود برسد و هم محکوم علیه بتواند با پرداخت های منطقی، از عهده دین خود برآید.
2. حکم به رد دادخواست اعسار:
   • اگر دادگاه تشخیص دهد که خواهان تمکن مالی کافی برای پرداخت محکوم به را دارد یا نتوانسته عدم تمکن مالی خود را اثبات کند، حکم به رد دادخواست اعسار صادر خواهد شد.
   • عواقب رد شدن دادخواست اعسار: در صورت رد دادخواست اعسار، ضمانت اجرای حبس برای عدم پرداخت محکوم به در دسترس محکوم له قرار می گیرد و او می تواند از طریق اجرای احکام، تقاضای جلب و حبس محکوم علیه را داشته باشد. همچنین، محکوم علیه دیگر نمی تواند از مزایای تقسیط بهره مند شود و باید کل مبلغ را یکجا پرداخت کند.
   • امکان تجدیدنظرخواهی: رأی صادره در خصوص اعسار، چه قبول و چه رد، قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است. محکوم علیه یا محکوم له می توانند ظرف مهلت قانونی (20 روز از تاریخ ابلاغ رأی) نسبت به آن اعتراض کنند.

نکات حقوقی، عملی و راهنمایی های کاربردی

پرداختن به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، ریزه کاری های حقوقی و نکات عملی بسیاری دارد که آگاهی از آن ها می تواند به شما در پیمودن این مسیر کمک شایانی کند.

نقش وکیل متخصص در پرونده اعسار

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و لزوم اثبات عدم تمکن مالی به شکل مستند و قانع کننده، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص در پرونده های اعسار می تواند بسیار مفید باشد. یک وکیل مجرب می تواند:

• به درستی دادخواست را تنظیم کرده و تمامی منضمات لازم را گردآوری کند.
• شما را در مورد نحوه شهادت شهود و جمع آوری مدارک راهنمایی کند.
• بهترین دفاعیات را در جلسات دادگاه ارائه دهد.
• از حقوق شما در برابر خوانده و احتمالات کتمان اموال دفاع کند.
• در صورت لزوم، فرآیند تجدیدنظرخواهی را به درستی پیگیری کند.

حضور وکیل، نه تنها بار روانی پرونده را از دوش شما برمی دارد، بلکه شانس موفقیت شما را نیز به طور چشمگیری افزایش می دهد.

عواقب کتمان اموال و عدم ارائه لیست دقیق

یکی از حساس ترین بخش های دادخواست اعسار، ارائه لیست کامل و دقیق اموال و دارایی هاست. قانون در این زمینه بسیار سخت گیر است. اگر دادگاه به این نتیجه برسد که محکوم علیه بخشی از اموال یا دارایی های خود را کتمان کرده یا لیست دروغینی ارائه داده است، این اقدام می تواند عواقب حقوقی جدی برای او داشته باشد. علاوه بر رد دادخواست اعسار، محکوم علیه ممکن است به اتهام کلاهبرداری یا تحصیل مال نامشروع تحت تعقیب کیفری قرار گیرد که می تواند مجازات هایی مانند حبس و جزای نقدی در پی داشته باشد. بنابراین، صداقت کامل در ارائه اطلاعات مالی، اصلی ترین گام برای جلب اعتماد دادگاه و موفقیت در پرونده اعسار است.

امکان تعدیل اقساط در صورت تغییر وضعیت مالی

حکم تقسیط محکوم به، یک حکم قطعی و ابدی نیست. اگر پس از صدور حکم اعسار و تعیین اقساط، وضعیت مالی محکوم علیه یا حتی محکوم له تغییر کند، امکان درخواست تعدیل اقساط وجود دارد. برای مثال:

• اگر وضعیت مالی محکوم علیه بهبود یابد و توانایی پرداخت اقساط بیشتری را داشته باشد، محکوم له می تواند تقاضای افزایش اقساط را کند.
• اگر وضعیت مالی محکوم علیه بدتر شود و نتواند اقساط تعیین شده را پرداخت کند (مثلاً به دلیل بیماری، بیکاری یا هزینه های پیش بینی نشده)، او می تواند با تقدیم دادخواست جدید و ارائه مدارک مستدل، از دادگاه تقاضای کاهش مبلغ اقساط یا حتی مهلت جدید را داشته باشد.

این امکان نشان می دهد که قانون گذار به پویایی وضعیت مالی افراد توجه دارد و انعطاف پذیری لازم را در نظر گرفته است.

حق تجدیدنظرخواهی از رأی اعسار

همانطور که پیش تر اشاره شد، رأی صادره توسط دادگاه بدوی در خصوص دادخواست اعسار (چه قبول و چه رد آن)، قابل تجدیدنظرخواهی است. هر یک از طرفین دعوا (خواهان یا خوانده) که نسبت به رأی صادره اعتراض داشته باشند، می توانند ظرف مهلت قانونی 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی، دادخواست تجدیدنظرخواهی خود را تقدیم دادگاه تجدیدنظر استان کنند. دادگاه تجدیدنظر پس از بررسی مجدد پرونده و دلایل ارائه شده، رأی قطعی را صادر خواهد کرد.

آیا می توان همزمان با اعتراض به حکم اصلی، دادخواست اعسار داد؟

دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به و اعتراض به حکم اصلی (مثلاً تجدیدنظرخواهی از حکم)، دو مسیر حقوقی مستقل هستند. اعتراض به حکم اصلی به ماهیت دعوا و صحت یا عدم صحت حکم صادر شده می پردازد، در حالی که اعسار به توانایی مالی محکوم علیه برای پرداخت بدهی می پردازد. بنابراین، این دو فرآیند می توانند به صورت موازی پیش بروند. یعنی شما می توانید همزمان با اینکه به اصل حکم محکومیت خود اعتراض می کنید، دادخواست اعسار را نیز برای تقسیط بدهی در صورت قطعی شدن حکم، تقدیم کنید. این اقدام به شما کمک می کند تا در صورت عدم موفقیت در اعتراض به حکم اصلی، راهکار تقسیط بدهی را از پیش فراهم کرده باشید.

اگر محکوم به، مهریه باشد، آیا دادخواست اعسار متفاوت است؟

خیر، فرآیند کلی تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، شباهت های بسیاری به اعسار از سایر محکوم به های مالی دارد. مهریه نیز یک دین مالی محسوب می شود که زوج پس از صدور حکم دادگاه ملزم به پرداخت آن است. بنابراین، اگر زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کند. تفاوت های جزئی ممکن است در برخی جزئیات مربوط به صلاحیت دادگاه (که معمولاً دادگاه خانواده است) یا نحوه احراز تمکن مالی زوج باشد، اما اصول کلی و مدارک مورد نیاز، از جمله استشهادیه و لیست اموال، همانند اعسار از سایر محکوم به هاست.

آیا اعسار فقط مختص محکومیت های مالی است؟

بله، اعسار به معنای ناتوانی مالی و درخواست تقسیط یا مهلت برای پرداخت، صرفاً مختص محکومیت های مالی است. به عبارت دیگر، شما نمی توانید برای انجام یک عمل غیرمالی که محکوم به آن شده اید (مثلاً تحویل مال معین در جایی که عین مال وجود دارد و صرفاً نیاز به تحویل است، یا انجام یک خدمت خاص)، دادخواست اعسار بدهید. اعسار در مواردی کاربرد دارد که موضوع حکم، پرداخت وجه نقد، ارزش مالی یک کالا یا جبران خسارت باشد.

در صورت رد دادخواست اعسار، آیا می توان مجدداً اقدام کرد؟

در صورتی که دادخواست اعسار یک بار توسط دادگاه رد شود و این رأی قطعیت یابد، محکوم علیه نمی تواند با همان دلایل و مدارک قبلی، مجدداً دادخواست اعسار را مطرح کند. با این حال، اگر وضعیت مالی محکوم علیه به طور واقعی تغییر کرده و بدتر شده باشد، به گونه ای که توانایی مالی او کاهش یافته باشد، او می تواند با تقدیم دادخواست جدید و ارائه مدارک مستدل و اثبات کننده تغییر وضعیت مالی، مجدداً از دادگاه تقاضای اعسار کند. این بدین معناست که دادگاه به تغییر شرایط واقعی فرد توجه خواهد کرد و امکان بررسی مجدد وجود دارد.

تفاوت اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به

این دو مفهوم، اگرچه هر دو از واژه اعسار استفاده می کنند، اما تفاوت های مشخصی دارند:

ویژگی	اعسار از هزینه دادرسی	اعسار از محکوم به
موضوع	پرداخت هزینه های مربوط به طرح دعوا و رسیدگی در دادگاه (تمامی مراحل)	پرداخت وجه یا مالی که به موجب حکم قطعی دادگاه بر عهده محکوم علیه قرار گرفته است
زمان طرح	همزمان با طرح دعوای اصلی یا قبل از آن	پس از قطعیت حکم محکومیت و ابلاغ اجراییه
هدف	فراهم آوردن امکان دسترسی به عدالت برای افراد ناتوان از پرداخت هزینه دادرسی	جلوگیری از حبس محکوم علیه و فراهم آوردن امکان تقسیط دین	مرجع رسیدگی	معمولاً دادگاهی که به اصل دعوا رسیدگی می کند	دادگاه صادرکننده رأی بدوی حکم محکومیت

بررسی مهمترین آراء وحدت رویه و نظریات مشورتی مرتبط با اعسار

قوه قضاییه از طریق دیوان عالی کشور و اداره کل حقوقی خود، اقدام به صدور آراء وحدت رویه و نظریات مشورتی می کند تا ابهامات قانونی را رفع کرده و رویه قضایی را یکنواخت سازد. در مورد اعسار نیز، آراء و نظریات متعددی صادر شده است که به وضوح مسائل مختلفی مانند مهلت تقدیم دادخواست، چگونگی اثبات اعسار، عواقب کتمان اموال و نحوه رسیدگی به درخواست تعدیل اقساط را تبیین کرده اند. برای مثال، برخی آراء به لزوم ارزیابی دقیق تمامی اموال و درآمدهای محکوم علیه قبل از صدور حکم اعسار تأکید دارند یا به مسئله صلاحیت دادگاه در موارد خاص می پردازند. مطالعه این منابع برای وکلا و دانشجویان حقوق بسیار ضروری است تا با آخرین تحولات و رویه های قضایی آشنا باشند و حقوق موکلین خود را به نحو احسن دفاع کنند.

نتیجه گیری

دادخواست اعسار محکوم به، ابزاری حیاتی در نظام حقوقی ایران است که به افراد در مواجهه با احکام مالی دادگاه، امکان می دهد تا در صورت عدم توانایی مالی، از عواقب سخت گیرانه قانونی مصون مانده و راهکاری منطقی برای پرداخت بدهی های خود بیابند. این فرآیند، نه تنها فرصتی برای بدهکاران است تا از حبس رهایی یابند، بلکه راهی برای طلبکاران نیز محسوب می شود تا در نهایت به طلب خود دست یابند، حتی اگر این امر به صورت اقساطی باشد.

مسیر تقدیم و رسیدگی به این دادخواست، پیچیدگی های خاص خود را دارد و نیازمند دقت و آگاهی کامل از قوانین و رویه های قضایی است. از ثبت نام در سامانه ثنا و تنظیم دقیق دادخواست تا جمع آوری مدارک مستدل، ارائه لیست کامل اموال و استشهادیه شهود، هر گام باید با وسواس و مسئولیت پذیری طی شود. بی توجهی به مهلت های قانونی یا کتمان اموال، می تواند به رد دادخواست و تحمیل عواقب نامطلوب منجر شود. بنابراین، توصیه اکید می شود که در هر مرحله از این فرآیند، از مشاوره و راهنمایی وکلای متخصص بهره مند شوید تا با اطمینان خاطر بیشتری گام بردارید و از حقوق خود به بهترین شکل دفاع کنید. این مقاله تلاش کرد تا چراغ راهی باشد برای آنان که در این مسیر گام می نهند، با این امید که اطلاعات ارائه شده، راهگشای مشکلات حقوقی شما عزیزان باشد.

منابع قانونی:

• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (مصوب 1394)
• قانون آیین دادرسی مدنی
• قانون مدنی