نقد تغییرخواهی رهبر اصلاحات و رفراندوم خواهان / در برابر روش های انتقام جویانه «نبخش و فراموش هم مکن!»

گروه اندیشه: دکتر محمدمهدی مجاهدی در مقاله ای در باره «چه باید کرد»، که تحت عنوان «افق گشایی جامعه، سوگردانی حکومت؛ تمهیدی سلبی و ایجابی»، صورتبندی و تدوین کرده، مهمترین هدف اش را در کوتاه ترین بیان «احیای میانه روی، بازیابی فضیلت دوراندیشی» ذکر کرده است. در بخش نخست این مقاله که دیروز در خبرگزاری مولیکس منتشر شد، نویسنده مقاله به موضوعاتی چون «راه حل هایی به جز راه حل های انقلابی»، چرایی «پرداختن به مساله اصلی با عقل سرد»، جایگاه «میانه روی» در جناح بندی موجود کشور، «فراخوانی به نیروهای ایران دوست برای حل مساله»، و موضع فروتنانه اش در باره صورتبندی عرضه شده به مخاطبان، پرداخت. او تاکید کرد: «بسیاری از ناظران و عاملانی که هنوز به داوری روشنی درباره ی راه های رقیب و بدیل برای حل مسایل مبرم کشور نرسیده اند، انتظار دارند بدانند جز راه حل های انقلابی و همه جانبه، چه راهی برای حل مسایل باقی مانده است.نوشته ی حاضر ناظر بر این نگرانی هاست.» در بخش دوم مقاله، مجاهدی به سه پیشنهاد سید محمدخاتمی، موسوی، و اپوزیسیون خارج از کشور می پردازد، و فی الجمله همگی را فاقد توانمندی لازم برای حل مساله اصلی ایران می داند که در زیر از نظرتان می گذرد:

***

برای خروج از بن بست؛ یک اعتراف و دو ادعا

این متن کوششی است متواضعانه برای پاسخ دادن به این پرسش که چگونه می توان مساله ی «چه باید کرد؟» را از بن بست کنونی راه حل های بی کفایت و عجولانه ای که بارها سرشکسته از آزمون تاریخی بیرون آمده اند، رها کرد و دامنه ی پاسخ های عملی و معتبر و مفید و موثر را فرا روی این پرسش گشود. این کوشش حاوی یک اعتراف و هم زمان حامل دو ادعا ست. این متن معترف است که نسخه ای حاضر و آماده ی مصرف در پاسخ مستقیم به پرسش «چه باید کرد؟» ندارد.

ولی هم زمان، این متن مدعی است، از یک سو، «چون نیک بنگری،» دیگران هم، به رغم وعده های درشت و درشت گویی های بسیارشان، راه حلی عملی و پاسخی معتبر و مفید و موثر برای پرسش «چه باید کرد؟» ندارند، هرچند «زان میان حافظ دل سوخته بد نام افتاد.» از دیگر سو، مدعای این متن آن است که پاسخی غیرمستقیم برای پرسش «چه باید کرد؟» دارد: با تغییر ایستار در مواجهه با این پرسش، شاید بهتر بتوان شرایط امکانی را برای زاده و پرورده شدن پاسخ هایی گره گشا و راه حل های باکفایت تمهید کرد.

راه حل های ارایه شده

1-گروهی خواستار اعمال اصلاحات و تغییراتی اساسی درون همین قانون اساسی شده اند، شاخص تر از همه، سیدمحمد خاتمی است. خیرخواهی پیش نهاددهندگان محل تردید یا موضوع بحث نیست، ولی پیشنهادشان شباهتی به راه حلی متعبر ندارد، بلکه بیش تر به طرح آرزو یا خواسته ای شبیه است که بر آوردن آن تنها از دست نیروی مقابل در راس ساخت سخت قدرت بر می آید. یعنی عاملیت و فاعلیت در این نسخه یک سره به نیروی مقابل واگذار شده است.

نیرویی که دلیلی ندارد بخواهد خواسته ها یا آرزوهایی را بر آورده کند که اولین نتیجه اش، از چشم انداز او، الغای جایگاه فرادستی خود او و بلکه بر سر شاخ نشستن و بن بریدن است. روشن است که طراحان این راه حل می خواهند دست کم دو ارزش مهم سیاسی یا دو سرفصل مهم از خیرات عمومی را هم زمان تضمین کنند، و به همین دلیل، نمی شود این راه حل و کوشش طراحان و حامیانش را یک سره خوار شمرد.

ارزش این راه حل به اندازه ی دغدغه و نگرانی پیشنهاددهندگانی است که با طرح این راه حل، از یک سو، می خواهند در هاویه ی پرهیاهوی خاورمیانه، ایران به شیب لغزان ناامنی های درازدامان و ناپیداکران درنغلتد، و تار و پود یکپارچگی ارضی و مرزی آن از هم نگسلد، و از دیگر سو، نمی خواهند بر اثر تداوم روال های ناهنجار حکمرانی کنونی، ثبات نسبی کشور اسیر زلزله های ژرفاشوب اجتماعی و سیاسی و اقتصادی شود.

دکتر محمدمهدی مجاهدی

2-گروهی دیگر خواستار تغییر بنیادین قانون اساسی، یعنی تغییرات همه جانبه در نظام سیاسی، شده اند، شاخص تر از همه میرحسین موسوی و سیدمصطفی تاجزاده. با مسلم گرفتن خیرخواهی پیش نهاددهندگان، این پیشنهاد هم، چنان که پیش نهاددهندگان، خود، منصفانه و واقع نگرانه تصریح می کنند، راه حل نیست. اشکال این نسخه فقط این نیست که مبهم است و راهی را پیش پای کسی نمی گشاید. اشکال اصلی اش این است که نه بالفعل هیچ عاملی دارد و نه می تواند هیچ عامل بالقوه ای را معین کند یا روش پروردن آن را پیش نهد.

یعنی معلوم نیست این خواسته یا آرزو را چه نیرویی و متکی به کدام عاملیت و فاعلیت باید برآورده کند. طراحان چنین پیشنهادی هم می خواهند دو خیر عمومی را همزمان تامین کنند. از سویی، به هر علتی و دلیلی، به نظر می رسد برداشت این پیشنهاددهندگان از افکار عمومی و فضای نخبگانی کشور این است که تراز دگرگونی خواهی، دیگر، چنان فراز گرفته است که پافشاری بر شعار «اجرای بی تنازل قانون اساسی» یا اصلاح درون ساختاری می تواند خود گونه ای از استبداد به رای و بی اعتنایی به رای عمومِ عُقلا و بلکه بی حرمتی به تشخیص ملت، یعنی صاحبان اصلی مملکت و حق حکمرانی، باشد، یا دست کم چنین تلقی شود.

پس می کوشند با برداشتی که از رای عرفِ عُقلا و عموم مردم دارند، هماهنگ شوند. ولی از سوی دیگر، این ارزش را هم می خواهند حفظ کنند که همین تغییرات ساختاری باید درون محور و درون ملی باشد نه برون محور و برون ملی. به تعبیر دیگر، گویی با طرح این خواسته ها، علی رغم همه ی عوارض و عواقبی که پیش از هرکس برای خود ایشان می تواند داشته باشد، و داشته است و هم چنان دارد، هرچند خطر می کنند، ولی می کوشند تا نگذارند مرکز ثقل دگرگونی خواهی همه جانبه و ساختاری و رهبری چنین تغییراتی به بیرون کشور منتقل شود.

3-برپایی ایتلاف هایی مکانیکی و تصنعی میان شماری چهره های نورسیده و دیرپاییده ی اپوزیسیون ایرانی خارج کشور هم این جا گره گشا نیست، چرا که ایتلاف شان در واقع مجمع همه ی معایب و موانع ممکن برای هر ادعایی است که ممکن است راه حل خوانده شود، از اندک مایگی توانایی (ability) و تهی مایگی توانش (competence) و تنک مایگی وجاهت (legitimacy) و بیگانگی با اقتضایات فرهنگ سیاسی ایران و مظان وابستگی و مظنه ی ایران نشناسی گرفته تا ابهام هدف و تیرگی منابع و فقدان عاملیت و فاعلیت و تنش درونی مجمع موتلفان و راه دادن به از هم پاشیدگی ایران به هر نام و عنوان، ازجمله فدرالیسم و امثال آن.

طرفه این که به جای درس آموزی از آن حکمت درخشان ماندلایی ـ توتویی که «ببخش ولی فراموش مکن!» یعنی همان چراغ حکمتی که راهنمای موفق ترین جنبش ضدتبعیض سده ی گذشته بود، عناصری از این ایتلاف ها هنوز راه نیفتاده با سنباده ی این حکم انتقام جویانه که «نبخش و فراموش هم مکن!» پوسته ی اخلاقی نازک آن ایتلاف را هم می فرسایند. کوشش برای جبران همین کاستی و کوتاهی و بی مایگی ها و فرسودگی ها سبب شده است روابط و مناسبات این افراد با صاحب منصبان خُرد و درشت بیگانه به شکلی زننده، صورتی فرودستانه و تکدی مآبانه به خود بگیرد، خواری و خفتی که در فرهنگ سیاسی ایرانیان، نابخشودنی است، خواه در برابر غربیان، خواه در برابر شرقیان.

با همه ی این ها، باز هم برخی ایرانیان خسته و دل سوز، با دلی ساده و نیتی صادق، ممکن است تصور کنند هواداری از چنین ایتلاف هایی و موفقیت آن ها شاید همزمان دو دسته دستاورد داشته باشد. یکی، رفع فوری و ناگهانی همه ی موانع ساختاری و انسانی که مسیر حکمرانی خوب را در ایران سد کرده است، مانند خشونت و تبعیض های مبتنی بر برداشت های دین پایه، و دیگری، بر مسند نشستن کارگزاران و حکمرانان جهان دیده و کارکشته و خدوم برای تمشیت امور و تامین خیرات عمومی و تضمین رفاه و عدالت و آزادی و امنیت و حقیقت و صلح، همگی با هم.

سه پیشنهادی که گره از کار ایران نمی گشاید

داوری منصفانه این است که حامیان هیچ یک از این سه راه حل پیش گفته را نمی توان برای ارزش های مهمی که دنبال می کنند سرزنش کرد. ولی، در عمل، علاوه بر مشکلات اختصاصی هریک از این راه حل ها، همگی از مشکلی مشترک رنجور اند: هیچ یک نسبتی مفید و موثر و پیوندی ارگانیک با زمین و فضای کنش سیاسی در ایران ندارد. این پیشنهادها بیش تر شبیه نوشتن سفارش خرید یا فهرست کردن آرزوها یا رویااندیشی اند و بیش ترین ارزش آن ها احتمالا در حد ثبت سخنی در بایگانی راکد تاریخ برای آیندگان است و این در حال حاضر البته گرهی از کار فروبسته ی ایران نمی گشاید.

در این میان، حساب بیگانگان و توطیه چینان جدا و روشن است و نیازی به وارسی ندارد. همان طور که حساب تروریست ها جدا ست، تروریست هایی امثال سازمان مجاهدین خلق که تنها دو قلم از کارنمای ایشان جنگیدن با مردم ایران زیر پرچم صدام حسین و توجیه و تبریر آن تا همین امروز، و هم چنین، آلودن جریان های اعتراضی اصیل و جنبش های اجتماعی ریشه دار از 1388 به این سو است.

در غیاب هر گونه راه حل مفید و موثر و حاضر و آماده، مدعایی فرضیه ای و آزمون پذیر که این متن پیش می کشد، این است که با تغییر نگرش پیشنهادی، احتمال این که شرایط امکان برای ساختن پاسخی عملی و معتبر و مفید و موثر به پرسش «چه باید کرد؟» مهیا شود، نزد همه ی طرف های ذیحق و ذینفع در مساله ی ایران افزایش می یابد. تصویر ما از این شرایط امکان در مسیر گفت وگوهایی نقادانه و تفهمی و حل مساله ای نه تنها می تواند تصحیح شود و کمال و وضوح یابد، بلکه همین تعاملات گفت وگوـ محورْ بخشی از شرایط امکانِ راه حل ها را تهمید و حدود تحقق آن ها را تعیین می کند.

216216