حق وتو روسیه برای ایران

حق وتو روسیه برای ایران، نمادی از پیچیدگی های دیپلماتیک و توازن قدرت در صحنه جهانی است. این ابزار قدرتمند، گاه به عنوان سپر محافظ و گاه به عنوان اهرمی در بازی های سیاسی، بر سرنوشت قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد در رابطه با پرونده جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذاشته است. تحلیل دقیق مواضع روسیه نشان می دهد که استفاده یا عدم استفاده از وتو، ریشه در منافع ملی، شرایط ژئوپلیتیکی و محاسبات استراتژیک این قدرت بزرگ دارد.

در دنیای سیاست بین الملل، جایی که قدرت ها برای حفظ و گسترش نفوذ خود می کوشند، حق وتو یکی از مهم ترین ابزارهایی است که در اختیار پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دارد. این حق، به روسیه، چین، آمریکا، بریتانیا و فرانسه اجازه می دهد تا هر قطعنامه پیشنهادی را، حتی با وجود اکثریت آرا، مسدود کنند. برای ایران، مواجهه با شورای امنیت، همواره با حضور این قدرت ها و بازی پیچیده وتو همراه بوده است. در تاریخ روابط ایران با سازمان ملل، بارها شاهد بوده ایم که روسیه، به دلایل گوناگون، گاه در حمایت از ایران و گاه در سکوت در برابر فشارهای بین المللی، نقش آفرینی کرده است. درک این دینامیک ها نه تنها برای تحلیلگران، بلکه برای عموم مردم که به دنبال درک عمیق تر از تحولات جهانی و تأثیر آن بر کشورمان هستند، حیاتی است.

این مقاله سفری است به دنیای پیچیده دیپلماسی در شورای امنیت، جایی که هر رای، هر وتو و هر سکوت، داستانی از منافع، چالش ها و چشم اندازهای آینده را روایت می کند. ما به دنبال پاسخ به این پرسش های اساسی هستیم: روسیه چه زمانی و چرا از حق وتو برای ایران استفاده کرده است؟ چه زمانی تصمیم به عدم وتو گرفته و دلایل پشت این رویکرد چه بوده است؟ و چگونه برخی سازوکارها، مانند «مکانیسم ماشه»، قدرت وتو را در پرونده ای مهم همچون برجام، بی اثر کرده اند؟

درک حق وتو و کارکرد آن در شورای امنیت

شورای امنیت سازمان ملل متحد، که وظیفه حفظ صلح و امنیت بین المللی را بر عهده دارد، از ۱۵ عضو تشکیل شده است. پنج عضو آن (روسیه، چین، آمریکا، بریتانیا و فرانسه) دائمی هستند و از حق وتو برخوردارند. این حق به آن ها اجازه می دهد تا با یک رای منفی، هر پیش نویس قطعنامه ای را، حتی اگر اکثریت اعضا به آن رای مثبت داده باشند، رد کنند. نهادینه شدن این قدرت در دست چند کشور، از همان ابتدای تأسیس سازمان ملل، بحث برانگیز بوده است، اما بنیان گذاران سازمان بر این باور بودند که بدون رضایت قدرت های بزرگ، هیچ اقدام مؤثری در حفظ صلح جهانی امکان پذیر نخواهد بود.

حق وتو: ابزار قدرت یا عامل بن بست؟

حق وتو، فراتر از یک ابزار رأی گیری، نمادی از قدرت ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک است. این حق به هر یک از اعضای دائم شورای امنیت امکان می دهد تا از تصویب هر قطعنامه ای که منافع ملی یا متحدانشان را به خطر می اندازد، جلوگیری کنند. این ویژگی، به کشورهای دارای وتو، اهرمی بی سابقه برای چانه زنی و تأثیرگذاری بر تصمیمات جهانی می دهد. در بسیاری از موارد، صرف تهدید به وتو می تواند باعث تغییر یا عقب نشینی از پیش نویس قطعنامه ها شود. در مقابل، رای ممتنع، به معنای مخالفت نیست و مانع از تصویب قطعنامه نمی شود؛ بلکه به کشورها اجازه می دهد تا بدون مخالفت مستقیم، عدم موافقت خود را نشان دهند یا از پذیرش مسئولیت مستقیم اجتناب کنند.

اهمیت استراتژیک حق وتو برای قدرت های بزرگ غیرقابل انکار است. این حق نه تنها به آن ها امکان می دهد تا از خود در برابر اقدامات بین المللی محافظت کنند، بلکه ابزاری قدرتمند برای شکل دهی به نظم جهانی و پیشبرد دستور کارهای سیاسی شان محسوب می شود. از این رو، هر تصمیم یک کشور دارای وتو، نه تنها به محتوای قطعنامه، بلکه به شبکه پیچیده ای از منافع، اتحادها و رقابت های جهانی گره خورده است.

موارد برجسته استفاده روسیه از حق وتو به نفع ایران

در میان تعاملات پیچیده دیپلماتیک، روسیه در مقاطع خاصی از حق وتو خود برای دفاع از منافعی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با ایران مرتبط بودند، استفاده کرده است. این اقدامات، نه از سر حمایت بی چون و چرای ایدئولوژیک، بلکه غالباً از یک محاسبه دقیق ژئوپلیتیکی و منطق منافع ملی روسیه نشأت گرفته است.

وتوی قطعنامه بریتانیا در مورد یمن (فوریه ۲۰۱۸): یک مطالعه موردی

یکی از بارزترین نمونه هایی که روسیه به طور مستقیم از حق وتو برای محافظت از ایران استفاده کرد، به فوریه ۲۰۱۸ و وتوی پیش نویس قطعنامه بریتانیا درباره یمن بازمی گردد. این قطعنامه، که از سوی بریتانیا با حمایت آمریکا و فرانسه ارائه شده بود، به دنبال تمدید تحریم تسلیحاتی یمن برای یک سال دیگر بود و در بندهایی به شدت از ایران به دلیل اتهام ارسال موشک به شیعیان حوثی انتقاد می کرد و خواستار محکومیت ایران در این زمینه بود.

جزییات پیش نویس حاکی از آن بود که کارشناسان سازمان ملل در گزارشی مدعی شده بودند ایران اقدامات لازم برای جلوگیری از ارسال تسلیحات به یمن را بر اساس قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت انجام نداده است. بریتانیا حتی پس از اصلاحاتی، همچنان بر نگرانی از رفتار ایران اصرار داشت، که این امر برای روسیه قابل قبول نبود. نماینده روسیه در شورای امنیت، واسیلی نبنزیا، به صراحت اعلام کرد که موضوع قطعنامه باید یمن باشد، نه محکوم کردن ایران، و از این رو با آن مخالف است.

دلایل روسیه برای وتو کردن این قطعنامه چندوجهی بود. اولاً، مسکو نمی خواست قطعنامه ای را بپذیرد که به طور غیرمستقیم، سیاست های منطقه ای ایران را هدف قرار دهد و آن را محکوم کند. روسیه بر این باور بود که این پیش نویس، فراتر از موضوع یمن، به دنبال ایجاد بستری برای افزایش فشار بر تهران بود. ثانیاً، روسیه همواره بر اهمیت راه حل های سیاسی برای بحران های منطقه ای تأکید داشته و از دخالت های نظامی یا محکومیت های یک طرفه که می تواند به تشدید درگیری ها منجر شود، پرهیز می کند. وتوی این قطعنامه، به نوعی پیامی به غرب بود که روسیه در منطقه خاورمیانه، بازیگر مستقلی است و به سادگی تسلیم فشارهای آن ها نخواهد شد.

پیامدهای این وتو بلافاصله مشاهده شد. آمریکا، به رهبری نیکی هیلی، سفیر وقت خود در سازمان ملل، به شدت از روسیه انتقاد کرد و آن را متهم به محافظت از ایران و به خطر انداختن منطقه دانست. هیلی تهدید کرد که اگر روسیه به وتو کردن اقدامات علیه «رفتارهای بی ثبات کننده» ایران ادامه دهد، آمریکا و متحدانش دست به اقدامات یک جانبه خواهند زد. در مقابل، ایران این وتو را یک پیروزی دیپلماتیک و شکست برای سیاست های آمریکا در شورای امنیت تلقی کرد. مقامات ایرانی، از جمله محمدجواد ظریف و سیدعباس عراقچی، ضمن تکذیب ارسال سلاح به یمن، از این اقدام روسیه استقبال کردند و آن را نشانه ای از انزوای آمریکا در صحنه بین الملل دانستند.

وتوی روسیه در پرونده یمن، نه تنها یک اقدام دیپلماتیک، بلکه پیامی استراتژیک از سوی مسکو به قدرت های غربی بود: روسیه، به عنوان یک قدرت بزرگ، در خاورمیانه اهداف خود را دنبال می کند و آماده است تا در برابر فشارهای سیاسی بایستد.

تحلیل اهداف ژئوپلیتیکی روسیه در این اقدام نشان می دهد که مسکو در تلاش است تا نقش آفرینی خود را در خاورمیانه گسترش دهد و در مقابل نفوذ غرب، به ویژه آمریکا، ایستادگی کند. حمایت از ایران، در این بستر، به عنوان ابزاری برای حفظ توازن قدرت و ایجاد یک نظم چندقطبی در منطقه تلقی می شود. این اقدام همچنین به روسیه کمک می کند تا روابط خود را با ایران، به عنوان یک شریک استراتژیک در منطقه، تقویت بخشد، به خصوص در مسائلی مانند سوریه و مقابله با تروریسم.

موارد کمتر شناخته شده یا حمایت های ضمنی

علاوه بر وتوی مستقیم قطعنامه یمن، روسیه و در مواردی چین، به شکل های دیگری نیز از منافع ایران در شورای امنیت حمایت کرده اند. این حمایت ها گاه در قالب تغییر متن پیش نویس قطعنامه ها به سمت تعدیل بندهای ضدایرانی، و گاه در قالب تأخیر در رأی گیری یا ایجاد فضای دیپلماتیک برای مذاکرات پشت پرده صورت گرفته است. اگرچه این موارد به اندازه وتوی مستقیم جلب توجه نمی کنند، اما در مجموع به کاهش فشارها بر ایران و ایجاد فرصت های دیپلماتیک کمک کرده اند. برای مثال، در بسیاری از مذاکرات حول برنامه هسته ای ایران، روسیه و چین همواره نقش تعدیل کننده ای در برابر مواضع تندروانه غرب ایفا کرده اند و تلاش نموده اند تا راه حل های دیپلماتیک را بر اقدامات تقابلی ترجیح دهند.

دلایل عدم استفاده روسیه از حق وتو در برخی موارد مهم برای ایران

با وجود مواردی که روسیه از حق وتو به نفع ایران استفاده کرده، موارد متعددی نیز وجود دارد که مسکو با وجود فشارهای بین المللی علیه ایران، تصمیم به وتو نگرفته است. این عدم وتو، به اندازه خود وتو، حاوی پیام های استراتژیک و نشان دهنده پیچیدگی های سیاست خارجی روسیه است. درک این موارد، برای تحلیل جامع نقش روسیه در پرونده ایران حیاتی است.

پرونده هسته ای ایران و قطعنامه های تحریمی (قبل از برجام)

یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین پرونده ها برای ایران در شورای امنیت، برنامه هسته ای این کشور بود. در طول سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، شورای امنیت چندین قطعنامه تحریمی علیه ایران صادر کرد که به موجب آن ها تحریم های گسترده ای در حوزه های هسته ای، موشکی، مالی و بانکی بر تهران اعمال شد. نکته قابل تأمل اینجاست که در تمامی این موارد، روسیه و چین از حق وتو خود استفاده نکردند و حتی در برخی موارد، به این قطعنامه ها رای مثبت دادند.

تحلیل چرایی این عدم وتو، ما را به درک منافع و ملاحظات استراتژیک روسیه می رساند. در آن مقطع زمانی، جامعه جهانی نگرانی های جدی درباره ماهیت برنامه هسته ای ایران داشت و اجماع نسبی بین قدرت های بزرگ، از جمله روسیه و چین، برای جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای وجود داشت. روسیه، با وجود روابط نزدیک با ایران، نمی توانست به طور کامل در برابر این اجماع بین المللی بایستد، زیرا این کار می توانست به اعتبار جهانی مسکو لطمه وارد کند و آن را در برابر قدرت های غربی منزوی سازد.

مقایسه با پرونده سوریه، که در آن روسیه و چین بارها قطعنامه های ضد سوری را وتو کردند، این تفاوت منافع را آشکارتر می سازد. در مورد سوریه، روسیه منافع حیاتی و مستقیم استراتژیکی داشت (حفظ تنها پایگاه دریایی خود در مدیترانه، حمایت از متحد منطقه ای، جلوگیری از فروپاشی دولت مرکزی). اما در مورد ایران، هرچند ایران نیز شریکی مهم محسوب می شد، منافع روسیه تا آن حد حیاتی نبود که بخواهد هزینه سیاسی وتوی کامل قطعنامه های هسته ای را بپردازد. علاوه بر این، ابعاد اقتصادی نیز در تصمیم روسیه مؤثر بود. روسیه با ایران در پروژه های هسته ای صلح آمیز (مانند بوشهر) همکاری می کرد و به دنبال فروش تسلیحات بود، اما نمی خواست این همکاری ها به قیمت قطع کامل روابط با غرب تمام شود. حفظ روابط با غرب و جامعه بین الملل، برای روسیه در آن زمان، از اهمیت بالایی برخوردار بود.

به علاوه، مسکو با مشارکت در روند تحریم ها، این پیام را به غرب می داد که آماده همکاری در حل مسائل حساس بین المللی است، حتی اگر با متحدانش درگیر باشد. این رویکرد، به روسیه اجازه می داد تا در عین حفظ نفوذ خود در ایران، از تنش های مستقیم و جدی با آمریکا و اروپا جلوگیری کند و در نقش یک واسطه بین ایران و غرب ظاهر شود.

سازوکار مکانیسم ماشه در برجام: دور زدن حق وتو

یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیزترین جنبه های برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، طراحی «مکانیسم ماشه» (Snapback Mechanism) بود. این سازوکار به گونه ای طراحی شد که عملاً حق وتوی روسیه و چین را در بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران، بی اثر کند.

مکانیسم ماشه یک نوآوری حقوقی بود که روند معمول رأی گیری در شورای امنیت را معکوس می کرد. طبق این سازوکار، در صورت نقض برجام توسط ایران، هر یک از طرف های مشارکت کننده در برجام (حتی آمریکا پس از خروج از توافق)، می توانستند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهند و خواستار بازگرداندن تحریم های پیشین شوند. نکته کلیدی این بود که برای «بازگشت» تحریم ها، نیازی به تصویب یک قطعنامه جدید نبود که بتواند وتو شود. بلکه برای «جلوگیری» از بازگشت تحریم ها، باید قطعنامه ای تصویب می شد که خواستار «ادامه لغو» تحریم ها باشد. اگر چنین قطعنامه ای تصویب نمی شد، تحریم ها به طور خودکار بازمی گشتند.

این طراحی زیرکانه به این معنی بود که هر عضو دائم (از جمله روسیه و چین) که می خواستند مانع بازگشت تحریم ها شوند، باید قطعنامه «جلوگیری از بازگشت تحریم ها» را وتو می کردند، که این امر عملاً غیرممکن بود. زیرا برای وتو کردن، باید قطعنامه ای وجود داشته باشد که اکثریت به آن رای مثبت داده باشند. اما در این سازوکار، برای بازگشت تحریم ها نیازی به هیچ رأی مثبتی نبود، بلکه فقدان رأی برای لغو تحریم ها کفایت می کرد.

مکانیسم ماشه در برجام، شاهکار دیپلماسی در دور زدن حق وتو بود؛ جایی که سکوت یا ناتوانی در تصویب یک قطعنامه، به معنای بازگشت خودکار تحریم ها بود و عملاً قدرت وتوی روسیه و چین را بی اثر می ساخت.

علی اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران، بعدها اذعان کرد که روسیه همان زمان نسبت به این سازوکار هشدار داده و بر این نکته تأکید کرده بود که این بند، حق وتو را زیرکانه بی اثر می کند. این هشدارها، بنا به دلایل مختلف از جمله تمایل شدید به حصول توافق، در آن زمان نادیده گرفته شد. تجربه عملی فعال سازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا پس از خروج این کشور از برجام نشان داد که روسیه و چین، با تمام مخالفت هایشان، نتوانستند مانع از بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران شوند. این مسئله، ضعف اهرم وتو را در برابر مکانیسم های حقوقی پیچیده و توافقات بین المللی، به وضوح نشان داد و درس های مهمی برای دیپلماسی ایران به همراه داشت.

انگیزه ها و ملاحظات استراتژیک روسیه

درک کامل نقش روسیه در پرونده ایران، نیازمند کاوش عمیق تر در انگیزه ها و ملاحظات استراتژیک این کشور است. سیاست خارجی روسیه، به ویژه در قبال منطقه خاورمیانه و کشورهایی مانند ایران، تابعی از پیچیدگی های ژئوپلیتیکی، منافع اقتصادی و جایگاه بین المللی این قدرت است.

منافع ملی روسیه در قبال ایران

روسیه، ایران را به عنوان یک شریک مهم در پازل استراتژیک خود می بیند که می تواند به پیشبرد چندین هدف کلیدی کمک کند:

1. رقابت با نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه: مسکو همواره به دنبال مقابله با گسترش نفوذ غرب در مناطقی است که آن ها را حیاط خلوت سنتی خود می داند. ایران، با موقعیت ژئوپلیتیکی خود و مواضع ضد غربی، می تواند به عنوان یک وزنه تعادل در برابر حضور آمریکا و ناتو در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی عمل کند.
2. حفظ توازن قدرت منطقه ای و جهانی: روسیه به دنبال ایجاد یک نظم چندقطبی در جهان است که در آن، قدرت هیچ کشوری به طور مطلق غالب نباشد. حمایت از ایران، حتی در حد یک وتو، می تواند به حفظ این توازن و جلوگیری از تسلط کامل غرب بر منطقه کمک کند.
3. منافع اقتصادی: همکاری های اقتصادی با ایران، به ویژه در حوزه های انرژی، تسلیحات و پروژه های زیربنایی، برای روسیه اهمیت دارد. ایران یکی از خریداران تسلیحات روسی بوده و در پروژه های هسته ای صلح آمیز نیز با مسکو همکاری داشته است. این منافع اقتصادی، یکی از دلایل کلیدی برای حفظ روابط حسنه و حمایت های دیپلماتیک از ایران است.
4. نقش ایران به عنوان شریک منطقه ای: در مسائلی مانند بحران سوریه، ایران و روسیه به طور نزدیکی همکاری کرده اند. این همکاری ها نشان می دهد که ایران می تواند در حل و فصل مسائل پیچیده منطقه ای و پیشبرد اهداف استراتژیک روسیه در خاورمیانه و قفقاز، شریکی ارزشمند باشد.

بازیگری در عرصه دیپلماسی جهانی

روسیه در دیپلماسی جهانی، نقش یک بازیگر ماهر را ایفا می کند که توانایی بالایی در چانه زنی و استفاده از کارت های خود دارد:

1. کارت ایران برای چانه زنی با غرب: ایران می تواند به عنوان یک اهرم فشار یا کارت چانه زنی در برابر قدرت های غربی، به ویژه آمریکا، مورد استفاده قرار گیرد. با نشان دادن توانایی در حمایت از ایران یا عدم حمایت از آن، روسیه می تواند امتیازات خاصی را در سایر پرونده های بین المللی به دست آورد.
2. تأثیرپذیری از فشارها و توافقات پشت پرده: با وجود رویکرد مستقل، روسیه نیز از فشارهای بین المللی بی تأثیر نیست. گاهی توافقات پشت پرده یا امتیازات متقابل در سایر حوزه ها می تواند بر تصمیمات روسیه در قبال ایران تأثیر بگذارد. این یک بازی پیچیده شطرنج دیپلماتیک است که در آن هر حرکت، پیامدهای متعددی دارد.
3. سیاست چندوجهی روسیه: رویکرد روسیه در قبال ایران، همواره یک رویکرد چندوجهی بوده است که در آن، همکاری و رقابت همزمان وجود دارد. روسیه ممکن است در برخی حوزه ها با ایران همکاری نزدیک داشته باشد، اما در عین حال در بازارهای انرژی یا نفوذ منطقه ای، رقیب یکدیگر باشند. این سیاست پیچیده، به مسکو امکان می دهد تا از تمام فرصت ها برای پیشبرد منافع خود بهره برداری کند.

نقش چین: همسویی یا تمایز؟

چین نیز به عنوان یکی دیگر از اعضای دائم شورای امنیت با حق وتو، در بسیاری از مواقع، مواضعی همسو با روسیه در قبال ایران اتخاذ کرده است. این همگرایی ناشی از منافع مشترک در مقابله با هژمونی غرب، حفظ توازن قدرت جهانی و حمایت از اصول حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی کشورهاست. چین نیز مانند روسیه، در بسیاری از قطعنامه های تحریمی علیه ایران، در ابتدا با سخت گیری ها مخالفت می کرد و به دنبال تعدیل آن ها بود، اما در نهایت، به دلیل اجماع بین المللی و منافع اقتصادی خود، به آن ها رأی مثبت داد یا رأی ممتنع داد.

با این حال، تفاوت هایی نیز در مواضع این دو کشور دیده می شود. چین، که بیشتر بر توسعه اقتصادی و تجارت جهانی متمرکز است، تمایل کمتری به درگیری های مستقیم ژئوپلیتیکی دارد و سعی می کند تا در مواضع خود، محتاط تر عمل کند. در حالی که روسیه ممکن است در موارد خاص، مانند وتوی قطعنامه یمن، رویکرد تقابلی تری داشته باشد، چین اغلب به دنبال حفظ روابط تجاری خود با تمام بازیگران و اجتناب از تنش های غیرضروری است. این تمایزها نشان می دهد که اگرچه هر دو کشور در بسیاری از موارد به عنوان حامیان ایران در شورای امنیت شناخته می شوند، اما انگیزه ها و اولویت های متفاوتی دارند.

چشم انداز آینده و تأثیر آن بر روابط ایران و روسیه

تحولات جهانی و منطقه ای با سرعتی فزاینده در حال تغییر هستند و این تغییرات، بی تردید بر روابط ایران و روسیه و مواضع مسکو در شورای امنیت تأثیر خواهد گذاشت. درک این پویایی ها، برای ترسیم چشم اندازی واقع بینانه از آینده حیاتی است.

تحولات منطقه ای و بین المللی و تاثیر آن ها بر مواضع روسیه

صحنه جهانی امروز، دستخوش تغییرات عمیقی است که بر روابط بین الملل و از جمله حق وتوی روسیه برای ایران، اثرگذار خواهد بود:

1. جنگ اوکراین و تغییر موازنه قدرت جهانی: تجاوز روسیه به اوکراین و متعاقب آن، تحریم های بی سابقه غرب علیه مسکو، موجب تغییرات اساسی در روابط بین الملل شده است. روسیه، بیش از پیش، به دنبال متحدان جدید و تقویت محور شرق در برابر غرب است. در این شرایط، ایران، با موقعیت استراتژیک و مواضع ضد غربی خود، می تواند به شریکی مهم تر برای روسیه تبدیل شود. این همگرایی می تواند به حمایت های دیپلماتیک قوی تر روسیه از ایران در مجامع بین المللی، از جمله شورای امنیت، منجر شود.
2. افزایش همگرایی ایران و روسیه در برابر غرب: با تشدید فشارهای غرب بر هر دو کشور، ایران و روسیه به طور فزاینده ای به سمت یکدیگر سوق داده می شوند. این همگرایی نه تنها در حوزه های سیاسی و امنیتی، بلکه در زمینه های اقتصادی و نظامی نیز مشاهده می شود. این شرایط می تواند زمینه را برای هماهنگی بیشتر مواضع آن ها در شورای امنیت فراهم آورد و احتمال وتوی روسیه به نفع ایران را در موارد حساس افزایش دهد.
3. آینده برجام و پرونده هسته ای ایران: آینده توافق هسته ای برجام همچنان در هاله ای از ابهام است. در صورت احیای برجام یا شکست کامل آن، مواضع روسیه می تواند تعیین کننده باشد. اگر تنش ها در مورد برنامه هسته ای ایران تشدید شود، روسیه ممکن است با توجه به شرایط جدید جهانی و نیاز به متحدان قوی، رویکرد متفاوتی نسبت به گذشته اتخاذ کند و این بار از حق وتو خود با قاطعیت بیشتری استفاده کند.

اهمیت استراتژیک روابط ایران و روسیه در دنیای چندقطبی

در جهانی که به سرعت به سمت چندقطبی شدن پیش می رود، روابط ایران و روسیه از اهمیت استراتژیک ویژه ای برخوردار است. هر دو کشور به دنبال کاهش نفوذ آمریکا و ایجاد توازن قدرت در نظام بین الملل هستند. این هدف مشترک، می تواند مبنایی برای همکاری های بلندمدت و عمیق تر آن ها باشد. ایران، به عنوان یک قدرت منطقه ای در خاورمیانه و روسیه به عنوان یک قدرت جهانی، می توانند با همکاری یکدیگر، در شکل دهی به نظم جدید جهانی و تأثیرگذاری بر مسائل کلیدی بین المللی، نقش مهمی ایفا کنند. این روابط، فراتر از یک اتحاد صرف، به یک مشارکت استراتژیک برای مقابله با چالش های مشترک و ایجاد یک دنیای متوازن تر تبدیل شده است.

همکاری های نظامی، اقتصادی و سیاسی بین دو کشور، به طور فزاینده ای در حال گسترش است. این همکاری ها، نه تنها به تقویت بنیه های دفاعی و اقتصادی هر دو ملت کمک می کند، بلکه به آن ها امکان می دهد تا در برابر فشارهای خارجی، مقاومت بیشتری از خود نشان دهند. در چنین فضایی، حق وتو روسیه، بیش از پیش به ابزاری کلیدی در دیپلماسی بین المللی تبدیل خواهد شد که می تواند در لحظات حساس، مسیر پرونده های مهمی مانند پرونده ایران را تغییر دهد.

نتیجه گیری

تحلیل عملکرد روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال پرونده ایران، به وضوح نشان می دهد که حق وتو روسیه برای ایران، ابزاری پیچیده و چندوجهی است که تابع مجموعه ای از عوامل همچون منافع ملی، شرایط ژئوپلیتیکی، محاسبات استراتژیک و بازی های دیپلماتیک است. لحظاتی که روسیه از وتوی خود برای حمایت از ایران استفاده کرده (مانند وتوی قطعنامه یمن در سال ۲۰۱۸) و لحظاتی که از این حق چشم پوشی کرده (مانند قطعنامه های تحریمی هسته ای پیش از برجام)، هر کدام داستانی از اولویت ها و ملاحظات مسکو را روایت می کنند.

یکی از مهم ترین یافته ها این است که تصمیمات روسیه، هرگز از سر احساسات یا حمایت بی چون و چرای ایدئولوژیک نبوده، بلکه همواره بر مبنای ارزیابی دقیق منافع این کشور در صحنه جهانی و منطقه ای صورت گرفته است. روسیه به دنبال حفظ توازن قدرت، مقابله با نفوذ غرب و گسترش نقش خود در مناطق استراتژیک است. در این میان، ایران گاه به عنوان یک شریک استراتژیک، گاه به عنوان یک اهرم چانه زنی و گاه نیز به عنوان یک موضوعی که همکاری با جامعه جهانی در مورد آن ترجیح داده می شود، مورد توجه قرار گرفته است.

درک عمیق تر از انگیزه های روسیه، فراتر از سطح شعارها و تحلیل های سطحی، برای ایران حیاتی است. این درک به دیپلمات های ایرانی کمک می کند تا با شناخت دقیق تر از نقاط قوت و ضعف روابط دوجانبه، و همچنین محدودیت های مسکو، راهبردهای مؤثرتری را در تعامل با شورای امنیت و قدرت های جهانی اتخاذ کنند. آینده روابط ایران و روسیه، به ویژه در سایه تحولات جهانی نظیر جنگ اوکراین و تغییر موازنه قدرت، به سمت همگرایی بیشتر در برابر غرب پیش می رود. این شرایط می تواند به تقویت موقعیت ایران در شورای امنیت و افزایش احتمال استفاده روسیه از حق وتو به نفع تهران در مواقع ضروری منجر شود.

در نهایت، این واقعیت که مکانیسم هایی مانند «مکانیسم ماشه» در برجام توانستند عملاً حق وتو را بی اثر کنند، یادآور اهمیت آمادگی ایران برای سناریوهای مختلف در شورای امنیت است. دیپلماسی ایران باید همواره برای مقابله با چالش های پیچیده، بهره گیری از فرصت ها و درک ظرافت های بازی قدرت در بالاترین نهاد تصمیم گیری جهانی، مجهز باشد.