طلاق از طرف زن و مهریه

زن در جستجوی پایان دادن به زندگی مشترک و مطالبه حقوق مالی خود، به ویژه مهریه، با پرسش ها و ابهامات زیادی روبرو می شود. بله، زن می تواند در شرایط قانونی مشخصی درخواست طلاق دهد و مهریه اش را نیز دریافت کند. این مسیر، هرچند پیچیدگی های خاص خود را دارد، اما آگاهی از جزئیات قانونی و گام های لازم می تواند به او در احقاق حقوقش یاری رساند. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد گوناگون این فرآیند می پردازد تا نوری بر این راه دشوار بیفکند.

زمانی که زن تصمیم به جدایی می گیرد و این گام مهم را برمی دارد، سوالات بسیاری در ذهن او شکل می گیرد. آیا این تصمیم به معنای چشم پوشی از مهریه ای است که حق قانونی و شرعی اوست؟ آیا قوانین از او در این مسیر حمایت می کنند؟ این نگرانی ها، طبیعی و قابل درک هستند، چرا که طلاق از طرف زن و مهریه موضوعی حساس و پر از ظرایف حقوقی است. زن در این تجربه، نه تنها با چالش های عاطفی روبرو است، بلکه باید با پیچیدگی های قانونی نیز دست و پنجه نرم کند. درک صحیح از شرایط، مراحل و حقوقی که در این مسیر پیش روی او قرار دارد، می تواند به او احساس قدرت و کنترل بیشتری بر سرنوشت خود ببخشد. این راهنما، تلاشی است برای روشن ساختن این مسیر و ارائه اطلاعاتی جامع و کاربردی، تا زنان با آگاهی کامل برای آینده خود تصمیم گیری کنند.

۱. شرایط و جهات قانونی درخواست طلاق از طرف زن: مسیرهای قانونی احقاق حق

در نظام حقوقی ایران، مرد می تواند با مراجعه به دادگاه و رعایت مقررات مربوطه، همسر خود را طلاق دهد؛ اما برای زن، این امر تابع شرایط خاصی است که قانون گذار برای حمایت از او پیش بینی کرده است. زن برای درخواست طلاق باید یکی از این جهات قانونی را اثبات کند. این شرایط نه تنها راهی برای جدایی، بلکه ابزاری برای احقاق حقوق و دستیابی به آرامش خاطر برای زن هستند. تجربه نشان داده است که هر کدام از این مسیرها، نیازمند آگاهی دقیق و برنامه ریزی حقوقی است.

۱.۱. طلاق توافقی: راهی برای جدایی با تفاهم و تعیین تکلیف مهریه

طلاق توافقی، غالباً به عنوان سریع ترین و کم دردسرترین راه برای پایان دادن به زندگی مشترک شناخته می شود. در این نوع طلاق، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی مربوط به طلاق، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و ملاقات با آن ها به توافق می رسند. این توافق، در قالب یک صورتجلسه به دادگاه ارائه شده و دادگاه پس از بررسی، گواهی عدم سازش صادر می کند.

در فرآیند طلاق توافقی، سرنوشت مهریه کاملاً به توافق طرفین بستگی دارد. زن می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند، بخشی از آن را ببخشد، یا حتی تمامی آن را در قبال گرفتن طلاق بذل کند (که به آن طلاق خلع یا مبارات گفته می شود). این انعطاف پذیری، مزیت اصلی طلاق توافقی است. مزایای این روش شامل سرعت بالا در رسیدگی، کاهش تنش ها و درگیری های قضایی و حفظ احترام متقابل است. با این حال، نیاز به سازش و انعطاف پذیری از هر دو طرف، می تواند از معایب آن باشد، زیرا گاهی رسیدن به توافق کامل دشوار می شود.

۱.۲. وکالت در طلاق (حق طلاق): قدرت تصمیم گیری زن و جایگاه مهریه

وکالت در طلاق یا همان حق طلاق که در اصطلاح عامیانه به کار می رود، به این معناست که مرد به زن خود وکالت می دهد تا با مراجعه به دادگاه، خود را طلاق دهد. این وکالت می تواند ضمن عقد نکاح یا به صورت سند رسمی جداگانه (دفتر اسناد رسمی) به زن داده شود و برای آن مدت یا شرایط خاصی تعیین گردد. این نوع وکالت، ابزاری قدرتمند برای زن است تا در صورت لزوم، بدون نیاز به رضایت مجدد مرد، برای جدایی اقدام کند. بسیاری از زنان در هنگام عقد نکاح، این حق را برای خود شرط می کنند تا در آینده بتوانند در برابر مشکلات احتمالی، از خود دفاع کنند.

مهمترین نکته در مورد حق طلاق با زن و مهریه این است که داشتن وکالت در طلاق، لزوماً به معنای بخشش مهریه نیست. مهریه حق مستقلی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک آن می شود. مگر آنکه در متن وکالتنامه طلاق به صراحت قید شده باشد که زن در ازای دریافت حق طلاق، مهریه خود را به طور کامل یا جزئی بذل کرده است، در غیر این صورت، زن همچنان می تواند مهریه خود را مطالبه کند. بنابراین، جزئیات متن وکالتنامه در تعیین سرنوشت مهریه اهمیت حیاتی دارد. زنان باید در تنظیم این سند نهایت دقت را داشته باشند یا از مشاوره وکیل متخصص بهره گیرند.

۱.۳. اثبات شروط دوازده گانه عقدنامه: وقتی حق با زن است

در عقدنامه رسمی ازدواج، شروطی تحت عنوان شروط ضمن عقد یا شروط دوازده گانه وجود دارد که اگر مرد آن ها را امضا کرده باشد، زن می تواند در صورت تخلف مرد از این شروط، برای طلاق اقدام کند. این شروط به مثابه تعهداتی هستند که مرد برای استحکام بنیان خانواده و رعایت حقوق زن بر عهده می گیرد. اثبات هر یک از این شروط در دادگاه، به زن این امکان را می دهد که طلاق از طرف زن و مهریه را با موفقیت پیگیری کند و تمام مهریه اش را نیز دریافت نماید، زیرا مرد به تعهدات خود عمل نکرده است.

شروط دوازده گانه شامل موارد زیر است که در صورت احراز و اثبات هر یک از آن ها در دادگاه، زن حق طلاق پیدا می کند:

• خودداری شوهر از پرداخت نفقه یا عدم انجام سایر وظایف واجبه به مدت شش ماه.
• سوء معاشرت یا سوء رفتار شوهر به حدی که ادامه زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند.
• ابتلای شوهر به امراض صعب العلاج که دوام زناشویی برای زن موجب مخاطره جانی یا سلامتی باشد.
• جنون شوهر در صورتی که امکان فسخ نکاح وجود نداشته باشد.
• اشتغال شوهر به شغلی که به حیثیت و آبروی زن و مصالح خانوادگی لطمه وارد کند.
• اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا الکل که به بنیان خانواده لطمه زند و زندگی را مختل کند.
• محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر.
• ترک زندگی خانوادگی از سوی شوهر بدون دلیل موجه به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در یک سال.
• محکومیت قطعی شوهر بر اثر ارتکاب جرم و اجرای هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر که منافی حیثیت خانوادگی و وضع زن باشد.
• بچه دار نشدن شوهر بعد از پنج سال زندگی مشترک به دلیل عقیم بودن یا عوارض جسمی.
• ازدواج مجدد شوهر بدون رضایت همسر اول یا عدم اجرای عدالت بین همسران.
• ناپدید شدن شوهر و عدم رجوع به منزل به مدت شش ماه پس از مراجعه زن به دادگاه.

برای اثبات هر یک از این شروط، زن باید مدارک و مستندات لازم را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل گواهی پزشک قانونی، صورتجلسات کلانتری، شهادت شهود، مدارک محکومیت جزایی مرد، یا هرگونه مدرک دیگری باشد که تخلف مرد را اثبات کند.

۱.۴. اثبات عسر و حرج: رهایی از مشقت های غیرقابل تحمل زندگی

یکی از مهمترین و کاربردی ترین راه های طلاق از طرف زن و مهریه، اثبات عسر و حرج است. ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی بیان می کند که اگر دوام زوجیت برای زن موجب عسر و حرج باشد و از این راه سلامت او به خطر افتد، زن می تواند از دادگاه درخواست طلاق کند. عسر و حرج به معنای سختی و مشقتی است که تحمل آن برای زن به صورت متعارف، غیرممکن باشد. این مفهوم، دریچه ای برای رهایی زنانی است که در شرایط نامساعد و غیرقابل تحمل زندگی می کنند.

مصادیق عسر و حرج در قانون به صورت حصری (محدود) ذکر نشده اند و تشخیص آن با قاضی است که با توجه به عرف و شرایط جامعه و فردی زن، مورد را بررسی می کند. با این حال، برخی از مصادیق رایج قانونی و قضایی عسر و حرج عبارتند از:

• سوء معاشرت و ضرب و شتم مداوم یا هر نوع آزار جسمی و روحی توسط مرد.
• اعتیاد مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی به نحوی که ادامه زندگی مشترک را برای زن دشوار ساخته باشد.
• حبس مرد به مدت طولانی و مشخص.
• ترک زندگی مشترک توسط مرد به مدت طولانی بدون عذر موجه.
• ابتلا به بیماری های لاعلاج یا مسری که زندگی مشترک را با خطرات جدی مواجه کند.
• بلاتکلیفی زن برای مدت نامتعارف (مثلاً عدم حضور مرد برای سال ها بدون اطلاع).
• عدم پرداخت نفقه برای مدت طولانی.
• عدم برقراری رابطه زناشویی برای مدت طولانی.

برای اثبات عسر و حرج، زن باید مدارک و ادله محکمه پسند ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل گزارش پزشکی قانونی، شهادت شهود، صورتجلسات کلانتری، پیامک ها، نامه ها، مستندات مربوط به عدم پرداخت نفقه و هرگونه سندی باشد که نشان دهنده مشقت و سختی زندگی برای او باشد. تشخیص نهایی عسر و حرج با قاضی است و او با در نظر گرفتن تمام جوانب، تصمیم گیری می کند. در صورت اثبات عسر و حرج، مهریه زن به طور کامل به او تعلق می گیرد و درخواست طلاق او پذیرفته می شود.

تجربه زندگی مشترک گاهی به جایی می رسد که ادامه آن برای زن به مشقتی غیرقابل تحمل تبدیل می شود. در چنین شرایطی، قانون از زن حمایت می کند تا با اثبات عسر و حرج، راهی برای رهایی و احقاق حقوق خود بیابد و زندگی جدیدی را آغاز کند.

۲. مهریه در طلاق از طرف زن: حقوق مالی پابرجا

مهریه، به عنوان یکی از مهمترین حقوق مالی زن، به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، به ملکیت او درمی آید. این حق، ذاتی است و درخواست طلاق از سوی زن، به خودی خود باعث سلب آن نمی شود. درک این اصل بنیادین، از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که بسیاری از زنان ممکن است تصور کنند با درخواست طلاق، مهریه خود را از دست می دهند. اما قوانین شفاف هستند و از این حق زن حمایت می کنند.

۲.۱. اصل کلی: مهریه حق زن است و درخواست طلاق آن را سلب نمی کند

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ایران، به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده، اساس مالکیت زن بر مهریه را تشکیل می دهد. بنابراین، اینکه زن متقاضی طلاق باشد، دلیل کافی برای محروم کردن او از مهریه اش نیست. مهریه تعهد مالی است که مرد در قبال ازدواج با زن، بر عهده می گیرد و باید آن را پرداخت کند، مگر در موارد بسیار خاص که قانون مشخص کرده است.

۲.۲. شرایط تعلق کامل مهریه به زن

در بسیاری از موارد، زن پس از درخواست طلاق، می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند. این شرایط عمدتاً زمانی رخ می دهند که زن بر اساس دلایل قانونی و موجه درخواست طلاق داده باشد:

1. اثبات جهات قانونی طلاق: همانطور که پیشتر گفته شد، اگر زن بتواند یکی از جهات قانونی طلاق را مانند اثبات شروط دوازده گانه عقدنامه، اثبات عسر و حرج، یا داشتن وکالت در طلاق (بدون شرط بذل مهریه) به دادگاه اثبات کند، حق دریافت کامل مهریه اش را دارد. در این موارد، چون مرد به تعهدات خود عمل نکرده یا شرایطی را ایجاد کرده که ادامه زندگی را برای زن غیرممکن ساخته، زن می تواند مهریه اش را به طور کامل دریافت کند.
2. وقوع نزدیکی (دخول): اگر پس از عقد نکاح، میان زوجین نزدیکی (دخول) صورت گرفته باشد، زن مستحق دریافت تمام مهریه است، حتی اگر طلاق از طرف او باشد و مرد نیز دلیل موجهی برای طلاق او ارائه دهد. این اصل، حمایت قاطع قانون از حق مهریه پس از شروع زندگی مشترک را نشان می دهد.

۲.۳. شرایط تعلق نصف مهریه: پیش از آغاز زندگی مشترک

ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی یکی از معدود مواردی را ذکر می کند که در آن مهریه به صورت کامل به زن تعلق نمی گیرد. این وضعیت زمانی رخ می دهد که:

• طلاق قبل از وقوع نزدیکی (دخول) صورت گیرد و زن باکره باشد: در صورتی که طلاق قبل از هرگونه نزدیکی میان زن و مرد اتفاق بیفتد و زن همچنان باکره باشد، او مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است. نیمه دیگر مهریه به مرد بازگردانده می شود یا اگر هنوز پرداخت نشده باشد، مرد ملزم به پرداخت نصف آن خواهد بود. این قانون، با هدف تعادل و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی پیش بینی شده است.

این مورد، وضعیت مهریه زن باکره در طلاق از طرف خودش را مشخص می کند. به این معنا که اگر زن باکره، خود درخواست طلاق دهد و قبل از دخول باشد، تنها نیمی از مهریه به او تعلق خواهد گرفت. این یک استثناء مهم بر اصل کلی تعلق کامل مهریه است.

۳. موارد خاص: موقعیت هایی که مهریه تعلق نمی گیرد یا بخشی از آن بخشیده می شود

گرچه مهریه حق مسلم زن است، اما در برخی موقعیت های خاص قانونی، ممکن است این حق به صورت کامل پرداخت نشود یا زن با اراده خود، بخشی یا تمام آن را ببخشد. این موارد، اغلب به ماهیت خاص طلاق یا بطلان و فسخ عقد نکاح برمی گردند.

۳.۱. طلاق خلع و مبارات: توافق بر جدایی با بخشش مهریه

طلاق خلع و مبارات، دو نوع از طلاق بائن هستند که در آن ها زن برای رهایی از زندگی مشترک، مالی را به مرد می بخشد. این بذل مال، اغلب شامل مهریه یا بخشی از آن است و در حقیقت نوعی توافق بر سر طلاق محسوب می شود.

• طلاق خلع: زمانی اتفاق می افتد که زن از همسر خود کراهت دارد و نمی تواند ادامه زندگی مشترک را تحمل کند. در این حالت، زن مالی (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) را به مرد می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. این طلاق بائن است و مرد حق رجوع ندارد، مگر اینکه زن در ایام عده به بذل خود رجوع کند.
• طلاق مبارات: حالتی است که کراهت متقابل است؛ یعنی هم زن و هم مرد از یکدیگر کراهت دارند. در این نوع طلاق نیز زن مالی را به مرد می بخشد، اما میزان آن نباید بیشتر از مهریه باشد. این طلاق نیز بائن است.

در هر دو نوع طلاق خلع و مبارات، طلاق خلع و مهریه ارتباط مستقیمی با یکدیگر پیدا می کنند. زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، تمام یا بخشی از مهریه خود را بذل (می بخشد) می کند. این یکی از موارد عدم تعلق مهریه در طلاق از طرف زن یا حداقل بخشی از آن است که با اراده خود زن صورت می گیرد.

۳.۲. فسخ نکاح: ابطال عقد و تاثیر آن بر مهریه

فسخ نکاح به معنای بر هم زدن عقد ازدواج به دلیل وجود یکی از عیوب یا خیارات (حقوق فسخ) قانونی است که در زمان عقد وجود داشته است. فسخ نکاح با طلاق تفاوت دارد و به معنای باطل کردن عقد از اساس است، نه صرفاً پایان دادن به آن. تاثیر فسخ بر مهریه، بسته به زمان وقوع نزدیکی متفاوت است:

• فسخ قبل از نزدیکی: اگر نکاح به دلیل وجود عیوب خاص در زن یا مرد، قبل از وقوع نزدیکی فسخ شود، هیچ مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد.
• فسخ بعد از نزدیکی: اگر پس از نزدیکی، عقد نکاح فسخ شود، زن مستحق دریافت کامل مهریه است، مگر در موارد خاصی که قانون مهرالمثل را تعیین می کند.
• مورد خاص بیماری عنن در مرد: یکی از استثنائات در این زمینه، بیماری عنن (ناتوانی جنسی مرد) است. اگر مرد به این بیماری مبتلا باشد و زن قبل از نزدیکی نکاح را فسخ کند، زن مستحق دریافت نصف مهریه است. این مورد یک استثناء مهم بر قاعده عدم تعلق مهریه قبل از نزدیکی در فسخ به شمار می رود.

۳.۳. بطلان عقد نکاح: زمانی که از ابتدا عقدی وجود نداشته است

بطلان عقد نکاح به این معناست که عقد از همان ابتدا به دلیل عدم رعایت شرایط اساسی صحت عقد (مانند ازدواج با محارم، عدم قصد، اکراه و…) باطل بوده است. در این صورت، اساساً پیوند زناشویی قانونی شکل نگرفته و در نتیجه، مهریه ای نیز به زن تعلق نمی گیرد، به خصوص اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد. اگر نزدیکی در یک عقد باطل صورت گرفته باشد، ممکن است زن مستحق مهرالمثل باشد، نه مهرالمسمی (مهریه ای که در عقد تعیین شده بود).

۴. نقشه راه عملیاتی: مراحل قانونی درخواست طلاق از طرف زن و مطالبه مهریه

قدم گذاشتن در مسیر مراحل درخواست طلاق از طرف زن و مطالبه مهریه، نیازمند آگاهی و برنامه ریزی دقیق است. این مسیر، شامل گام های حقوقی مشخصی است که هر زن باید از آن مطلع باشد تا بتواند حقوق خود را به بهترین شکل ممکن پیگیری کند. این تجربه می تواند چالش برانگیز باشد، اما با دانش و حمایت صحیح، می توان آن را با موفقیت پشت سر گذاشت.

۴.۱. گام اول: مشاوره حقوقی تخصصی

اولین و شاید حیاتی ترین گام در این مسیر، مراجعه به وکیل متخصص خانواده است. یک وکیل مجرب می تواند با شنیدن شرایط خاص شما، بهترین راه حل قانونی را پیشنهاد دهد، شما را از حقوق و وظایفتان آگاه کند، و در جمع آوری مدارک و ارائه دادخواست، یاری رسان شما باشد. این مشاوره، به شما کمک می کند تا با دیدی باز و واقع بینانه وارد این فرآیند شوید و از سردرگمی ها بکاهید.

۴.۲. گام دوم: جمع آوری مدارک ضروری

برای آغاز هر پرونده طلاق، جمع آوری مدارک لازم، امری ضروری است. این مدارک شامل:

• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زن و مرد.
• اصل و کپی عقدنامه رسمی ازدواج.
• در صورت وجود، وکالتنامه طلاق.
• در صورت وجود دلایل برای اثبات شروط دوازده گانه یا عسر و حرج: مدارکی مانند گواهی پزشکی قانونی، گزارش کلانتری، شهادت شهود، مستندات مالی (مانند عدم پرداخت نفقه) و هر مدرک دیگری که به اثبات ادعای شما کمک کند.

۴.۳. گام سوم: ثبت دادخواست طلاق و مطالبه مهریه

پس از مشاوره و جمع آوری مدارک، باید دادخواست طلاق (و همزمان دادخواست مطالبه مهریه) را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. در این مرحله، باید جهات قانونی درخواست طلاق خود را به صراحت و با ذکر مستندات، بیان کنید. این یک گام رسمی است که پرونده شما را در جریان دادرسی قرار می دهد.

۴.۴. گام چهارم: فرآیند داوری و جلسات مشاوره

در بسیاری از پرونده های طلاق، دادگاه زوجین را به جلسات داوری یا مشاوره خانواده ارجاع می دهد. هدف از این جلسات، تلاش برای صلح و سازش و در صورت عدم امکان، کاهش تنش ها و یافتن راه حل های مسالمت آمیز برای مسائل پس از طلاق است. شرکت فعال و صادقانه در این جلسات، گرچه گاهی دشوار است، اما می تواند به نفع هر دو طرف باشد.

۴.۵. گام پنجم: رسیدگی در دادگاه خانواده

پس از طی مراحل داوری و مشاوره (در صورت عدم سازش)، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. در جلسات دادگاه، قاضی به اظهارات طرفین گوش می دهد، مدارک و ادله ارائه شده را بررسی می کند و در نهایت، حکم مقتضی را صادر می کند. این مرحله می تواند زمان بر باشد و نیازمند صبر و پیگیری است. حضور وکیل در این جلسات، می تواند تجربه شما را بهبود بخشد.

۴.۶. گام ششم: صدور گواهی عدم سازش یا حکم طلاق

در صورت اثبات جهات طلاق از سوی زن و عدم سازش، دادگاه گواهی عدم سازش یا حکم طلاق را صادر می کند. پس از صدور حکم و طی مراحل احتمالی تجدیدنظر و فرجام خواهی (در صورت اعتراض هر یک از طرفین)، حکم قطعی شده و قابلیت اجرا پیدا می کند. با قطعی شدن حکم، می توان برای ثبت رسمی طلاق در دفترخانه اقدام کرد.

۴.۷. گام هفتم: نحوه اجرای مهریه

همزمان با دادخواست طلاق یا به صورت جداگانه، زن می تواند برای مطالبه مهریه اش نیز اقدام کند. اجرای مهریه می تواند از طریق دو مسیر اصلی صورت گیرد:

1. از طریق دادگاه: پس از صدور حکم قطعی مهریه، زن می تواند درخواست اجرای حکم را از دادگاه بخواهد. دادگاه به مرد ابلاغ می کند که مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، امکان توقیف اموال مرد و فروش آن ها برای پرداخت مهریه وجود دارد.
2. از طریق اجرای ثبت: اگر مهریه در عقدنامه رسمی به ثبت رسیده باشد، زن می تواند مستقیماً به دفترخانه ثبت ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مطالبه مهریه را بنماید. سپس با این اجراییه به اداره ثبت مراجعه و درخواست توقیف اموال مرد را ارائه دهد. این روش معمولاً سریع تر است و نیازی به گذراندن مراحل طولانی دادگاه ندارد.

در صورتی که مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند و مرد ملزم به پرداخت مهریه در اقساط مشخص خواهد بود.

۵. سایر حقوق مالی زن در طلاق: فراتر از مهریه

در فرآیند طلاق، حقوق مالی زن تنها به مهریه محدود نمی شود. قانون، برای حمایت از زن در دوران پس از جدایی و جبران زحمات او در طول زندگی مشترک، حقوق مالی دیگری را نیز پیش بینی کرده است. آگاهی از این حقوق، به زن کمک می کند تا در تجربه جدایی، با اعتماد به نفس بیشتری از حقوق قانونی خود دفاع کند.

۵.۱. نفقه: تامین هزینه های زندگی در گذشته و آینده

نفقه، شامل تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، پوشاک، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی است که مرد مکلف به پرداخت آن است. زن می تواند هم نفقه ایام گذشته (معوقه) را مطالبه کند و هم نفقه دوران عده را. نفقه ایام عده، در طلاق های رجعی (که مرد در آن حق رجوع دارد) به زن تعلق می گیرد، زیرا زن در این دوره همچنان در حکم همسر مرد تلقی می شود. در طلاق بائن، نفقه ایام عده (به جز در طلاق باردار) به زن تعلق نمی گیرد.

۵.۲. اجرت المثل ایام زوجیت: پاداش خدمات زن در طول زندگی مشترک

اجرت المثل به پاداشی گفته می شود که به زن در قبال کارهایی که در طول زندگی مشترک، بدون قصد تبرع (مجانی) و به دستور مرد انجام داده است، تعلق می گیرد. این خدمات شامل خانه داری، آشپزی، تربیت فرزندان و سایر کارهایی است که زن معمولاً در منزل انجام می دهد. دادگاه، با نظر کارشناس، میزان اجرت المثل را بر اساس عرف و وضعیت زندگی زوجین محاسبه و حکم به پرداخت آن صادر می کند. برای مطالبه اجرت المثل، لازم است که زن ثابت کند این کارها را با دستور مرد و بدون قصد مجانی انجام داده است.

۵.۳. نحله: جبران سختی های دوران زناشویی

نحله، نوعی بخشش یا هدیه است که دادگاه در شرایطی که امکان تعیین اجرت المثل وجود نداشته باشد و مرد درخواست طلاق را مطرح کرده باشد، به زن تعیین می کند. این حق، با هدف جبران زحمات و حمایت از زن در دوران پس از طلاق در نظر گرفته شده است. میزان نحله، کاملاً به تشخیص قاضی و با توجه به وضعیت مالی مرد و سال های زندگی مشترک تعیین می شود.

۵.۴. تنصیف اموال (تقسیم نصف دارایی): سهم زن از دارایی های کسب شده

شرط تنصیف اموال یا تقسیم نصف دارایی مرد، یکی از شروط ضمن عقد نکاح است که اگر مرد آن را امضا کرده باشد و طلاق به درخواست او نباشد یا درخواست طلاق از سوی زن به دلیل تخلف مرد از شروط عقد یا عسر و حرج باشد، دادگاه می تواند تا نصف اموالی را که مرد در طول زندگی مشترک به دست آورده است، به زن منتقل کند. البته این شرط شامل اموالی است که پس از عقد به دست آمده باشند و مرد آن ها را به دست آورده باشد. اثبات و اعمال این شرط، نیازمند دقت حقوقی و بررسی دقیق دارایی های مرد است.

۵.۵. حضانت و نفقه فرزندان: اولویت مصلحت کودک

پس از طلاق، تعیین حضانت فرزندان و میزان نفقه آن ها، از مسائل حیاتی است. قانون در این زمینه، مصلحت کودک را در اولویت قرار می دهد و بر اساس آن تصمیم گیری می کند. تا هفت سالگی، حضانت فرزندان با مادر است، مگر اینکه صلاحیت او در دادگاه اثبات نشود. پس از آن نیز، با توجه به مصلحت کودک، دادگاه تصمیم می گیرد. پرداخت نفقه فرزندان، وظیفه پدر است و حتی پس از طلاق نیز این وظیفه از او سلب نمی شود. زن می تواند برای مطالبه نفقه فرزندان نیز همزمان با دادخواست طلاق یا جداگانه اقدام کند.

۵.۶. استرداد جهیزیه: بازپس گیری اموال شخصی

جهیزیه، اموال شخصی زن محسوب می شود که او هنگام ازدواج به منزل همسر خود می آورد. پس از طلاق، زن حق دارد تمام جهیزیه خود را مسترد کند. برای این کار، لازم است زن سیاهه جهیزیه (لیست اموال) را به دادگاه ارائه دهد. در صورتی که سیاهه موجود نباشد، شهادت شهود یا سایر ادله می تواند به اثبات مالکیت زن بر جهیزیه کمک کند.

سوالات متداول

آیا خیانت زن باعث سلب مهریه می شود؟

خیر، خیانت زن یا هرگونه رفتار ناشایست دیگری از سوی او، به خودی خود باعث سلب حق مهریه نمی شود. مهریه حقی است که به محض عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و برای سلب آن، باید دلیل قانونی مشخصی (مانند فسخ عقد قبل از نزدیکی) وجود داشته باشد.

آیا می توان همزمان با دادخواست طلاق، مهریه را هم مطالبه کرد؟

بله، زن می تواند همزمان با ثبت دادخواست طلاق از طرف خودش، دادخواست مطالبه مهریه را نیز ارائه دهد. این کار به تسریع فرآیند حقوقی و هماهنگی رسیدگی به هر دو موضوع کمک می کند.

اگر مرد اموالی نداشته باشد، زن چگونه می تواند مهریه خود را بگیرد؟

در صورتی که مرد اموالی برای توقیف و پرداخت مهریه نداشته باشد، زن می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را از مرد به دادگاه ارائه دهد. پس از اثبات اعسار، دادگاه مرد را به پرداخت مهریه به صورت اقساطی محکوم می کند. در این حالت، مرد باید طبق برنامه زمانی تعیین شده، اقساط مهریه را پرداخت کند.

مدت زمان طلاق از طرف زن چقدر است؟

مدت زمان طلاق از طرف زن بسته به شرایط پرونده، پیچیدگی دلایل طلاق، همکاری یا عدم همکاری مرد، و ازدحام پرونده ها در دادگاه متفاوت است. طلاق توافقی معمولاً کوتاه ترین زمان را دارد (چند هفته تا چند ماه)، اما طلاق بر اساس عسر و حرج یا شروط ضمن عقد می تواند چندین ماه تا بیش از یک سال به طول انجامد.

آیا زن می تواند با بخشیدن مهریه، مرد را مجبور به طلاق کند؟

بله، این همان مفهوم طلاق خلع است. در این حالت، اگر زن به قدری از شوهر خود کراهت داشته باشد که نتواند ادامه زندگی را تحمل کند، می تواند با بذل تمام یا بخشی از مهریه یا مال دیگری، رضایت مرد را برای طلاق جلب کند و مرد را به طلاق راضی سازد.

آیا در طلاق خلع، زن می تواند مهریه بذل شده را رجوع کند؟

در طلاق خلع، زن تا زمانی که در ایام عده قرار دارد، حق رجوع به بذل خود (بازپس گیری مالی که بخشیده است) را دارد. در صورت رجوع به بذل، طلاق از بائن به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند. پس از پایان ایام عده، زن دیگر نمی تواند به بذل خود رجوع کند.

نتیجه گیری: قدرت آگاهی و ضرورت مشاوره حقوقی

تجربه طلاق از طرف زن و مهریه، مسیری است که با چالش ها و پیچیدگی های فراوانی همراه است. اما همانطور که در این مقاله شرح داده شد، آگاهی از حقوق قانونی، شرایط و مراحل این فرآیند، می تواند به زن قدرت و اطمینان خاطر ببخشد. هر زنی که در این مسیر گام برمی دارد، باید بداند که قانون از او حمایت می کند و حقوقی برایش متصور است. از اثبات شروط دوازده گانه و عسر و حرج گرفته تا مطالبه مهریه و سایر حقوق مالی، هر گام نیازمند دانش دقیق و مستندسازی مناسب است. در این مسیر پرفراز و نشیب، مشاوره با وکیل متخصص خانواده، نه تنها یک توصیه، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر است تا زنان بتوانند با اطمینان خاطر و بهترین نتایج ممکن، این دوره حساس را پشت سر گذاشته و فصلی نو در زندگی خود آغاز کنند. این تجربه، با آگاهی و حمایت صحیح، می تواند به یک نقطه عطف برای احقاق حق و دستیابی به آینده ای روشن تر تبدیل شود.