وجه روش‌شناختی مسئله توسعه باید برجسته شود

فرشاد مومنی ۱۹ آبان‌ماه، در نشست «آیا توسعه فراگیر ایران ممکن است؟» که به بهانه انتشار کتاب «توسعه متزلزل» و اعطای نوبل اقتصادی ۲۰۲۴ به مطالعات نهادی توسعه با همت سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در محل دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: یکی از مسائل حیاتی فعلی توسعه بوده و ساختار کنونی ایران به معنای دقیق کلمه پشت به توسعه است. در ساحت اندیشه‌ورزی نیز با غربت اندیشه توسعه روبه‌رو هستیم و در چارچوب این غربت، حتی اگر حسن نیت و سلامت مالی نیز وجود داشته باشد، نمی‌توانیم کار خود را پیش ببریم. این موضوع به این دلیل است که از جنبه معرفتی گفته می‌شود که تحلیل‌های سطح توسعه تقدم رتبه‌ای به تحلیل‌های سطح کلان دارند.

وی ادامه داد: بنابراین اگر مسائل سطح توسعه ما تا یک حد نصاب حداقلی حل نشده باشد، ابزارهای کلان و خرد به ضد خود تبدیل می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: کرسی‌های اقتصاد توسعه در کشورهای صنعتی به مراتب پر رونق‌تر از کشورهای در حال توسعه است. اندیشه توسعه نیز تحول‌های بزرگ ابتلابخشی را تجربه کرده است. وجه روش‌شناختی مسئله توسعه باید برجسته شود. اعتبارسنجی و کارآمدی نظریه‌ها به ما یاد می‌دهد که صرف واکاوی نظری به هیچ وجه کافی نیست و ما باید قدرت تشخیص داشته باشیم که این قدرت تشخیص زمانی حاصل می‌شود که ما عمیقاً جامعه خود را بشناسیم. در حال حاضر در نظام تصمیم‌گیری‌های اساسی کشور، حیاتی‌ترین کانون بحران، بحران تشخیص است.

مومنی با بیان اینکه این بحران تشخیص با بحران تسخیرشدگی بخش‌های قابل اعتنایی از ساختار قدرت به دست افراد غیرمولد گره خورده است، عنوان کرد: این غیر مولد بودن تنها جنبه اقتصادی ندارد و این افراد با خلاقیت در عرصه اندیشه و هنر نیز مشکل دارند. اندیشه توسعه هم به اعتبار پروبلماتیک (problematic) خود یعنی تغییر فراگیر اعتلابخش و هم به اعتبار اسلوب روش‌شناختی آن و به اعتبار ابزارهای تحلیلی خاص خود نجات‌دهنده است. ساختار قدرت اگر تحت هر عنوانی پشت به توسعه کند، گور خود را می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: ابزارهای تحلیلی سطح توسعه می‌گوید که هیچ عنصری برای اعتبارسنجی سیاست‌ها به اندازه عنصر تاثیرگذاری بر رابطه بین مردم و حکومت سرنوشت‌ساز نیست.

این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه موضوع فراگیری و توسعه فراگیر را می‌توان از دید مسئله عدالت نگاه کرد، یادآور شد: در نظریه عدالت جان رالز، حیاتی‌ترین عنصر این است که یک نظریه عدالت غیر قائل به شخص ارائه شد. در ابتدا فکر می‌شد که اگر فرصت‌های معطوف به آموزش و سلامت، برابر توزیع شود، عدالت حاصل می‌شود اما هم‌اکنون موضوع فراگیری مطرح می‌شود.

وی با اشاره به اینکه جهت درک غربت اندیشه عدالت در جامعه ایران باید ببینیم که در گزارش‌هایی که راجع به نابرابری‌های ناموجه در ایران منتشر می‌شود، کدام دارایی‌ها عامدانه حذف شده است، عنوان کرد: تنها راه نجات ایران از مسیر توسعه عادلانه عبور می‌کند. در ۳ دهه گذشته بیش از ۵۰ درصد افرادی که جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کردند، با رویکرد نهادگرایی کار کرده بودند. این موضوع یک منطق رفتاری دارد؛ مسئله نهادگرایی، مسئله کشورهای پیشرفته صنعتی بوده و قاعده بازی اقتصادی در حال تغییر کردن است.

این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی یادآور شد: برخی افراد تفاوت بین تئوری و ایدئولوژی را نمی‌دانند و بازارگردانی را به یک ایدئولوژی تبدیل کرده‌اند. در سال ۲۰۱۷ سازمان توسعه صنعتی ملل متحد گزارشی با عنوان «تقاضا برای تولید صنعتی فناورانه: پیشبرد تولید صنعتی پایدار و فراگیر» منتشر کرد که خلاصه آن این است که توسعه فراگیر از دل تولید فناورانه ایجاد می‌شود. توسعه فراگیر از رانت‌محوری و سفته‌محوری که در ایران آن را می‌بینیم، ایجاد نمی‌شود.

وی با بیان اینکه در این مملکت به نام تولید، فعالیت‌های رانتی-معدنی به جای تولیدات فناورانه بسط داده می‌شود، عنوان کرد: عنوان می‌کنند که اگر خام‌فروشی شکل نفتی داشته باشد اشکال دارد. از ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶، حجم صادرات محصولات پتروشیمیایی در ایران که نوعی خام فروشی بوده، ۱۰ برابر شده است. حجم صادرات آهن و فولاد خام در این مدت ۱۷ برابر و حجم صادرات سنگ آهن ۳۹ برابر شده است.

پایان خبر مولیکس